زخم بستر چیست و چگونه درمان میشود؟
زمان تقریبی مطالعه: 19 دقیقهزخمبستر یا زخم فشاری یک نوع زخم پوستی است که به دلیل فشار مداوم و طولانی بر نقاطی از بدن ایجاد میشود که به صورت مستقیم بر روی سطح بستر یا صندلی قرار می‌گیرند. این نوع زخم‌ها معمولاً در افرادی که نمی‌توانند به طور منظم تغییر وضعیت بدن خود انجام دهند، مانند افراد بیمار و ناتوان، به وجود می‌آید. زخم‌بسترها با افتادن جریان خون به نقاط فشاری و آسیب به بافت‌های نرم بدن شروع می‌شوند و در صورت عدم مراقبت و درمان مناسب، می‌توانند به مراحل پیشرفته‌تری با تهدید جدی به سلامتی فرد منجر شوند. برای جلوگیری از ایجاد زخم‌بستر و حفظ سلامتی پوست، مهم است که افراد مستعد به این نوع زخم، به طور دوره‌ای تغییر وضعیت بدن خود را انجام داده و از مراقبت‌های پوستی مناسب استفاده کنند.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر یا به انگلیسی “Pressure Ulcer”، “Decubitus Ulcer” یا “Bedsores”، نوعی زخم است که در اثر فشار طولانی و مداوم بر نقاطی از بدن ایجاد میشود که به صورت مستقیم بر روی سطح بستر، صندلی یا سطوح دیگر فشار قرار می‌گیرند. این زخم‌ها معمولاً در افرادی که به صورت طولانی در یک مکان ثابت قرار دارند، به ویژه کسانی که نمی‌توانند به طور منظم تغییر وضعیت بدن خود را انجام دهند، رخ می‌دهد.
عواملی مانند ناتوانی حرکتی، بیماری‌های مزمن، کاهش جریان خون، عدم توانایی در احساس فشار و عدم تغذیه صحیح از جمله عواملی هستند که باعث بروز زخم بستر می‌شوند. این زخم‌ها معمولاً در نقاطی از بدن که استخوان‌ها نزدیک به پوست هستند، مانند پشت سر، پشت گردن، ستون فقرات، کعب پا، مفصل زانو و عقب پا ایجاد میشود.
زخم بستر چگونه به وجود می آید؟
زخم بستر، به عنوان یک مشکل پزشکی جدی، نتیجه‌ای از فشار طولانی و مداوم بر نقاطی از بدن است که به صورت مستقیم بر روی سطح بستر، صندلی یا سطوح دیگر وارد میشود. این نوع زخم‌ها معمولاً در افرادی که به صورت طولانی در یک مکان ثابت قرار دارند، به ویژه کسانی که نمی‌توانند به طور منظم تغییر وضعیت بدن خود را انجام دهند، رخ می‌دهد. عواملی مانند ناتوانی حرکتی، بیماری‌های مزمن، کاهش جریان خون و عدم توانایی در احساس فشار از جمله عوامل موثر در بروز زخم بستر هستند. در مراحل پیشرفته، این زخم‌ها می‌توانند به انفاق باز یا سوراخ شوند و عوارض جدی به همراه داشته باشند. بنابراین، اهمیت پیشگیری، تشخیص زمانی و مراقبت مناسب از زخم‌های بستر بسیار حائز اهمیت است تا از بروز و پیشرفت این نوع زخم‌ها جلوگیری شود.
عدم تحرک و ساکن ماندن بدن در یک حالت علت اصلی به وجود آمدن زخم بستر است. پوستی که در ناحیه زیرین آن استخوان وجود دارد بین یک بستر و استخوان داخلی تحت فشار قرار می‌گیرد و باعث میشود مویرگ‌هایی که نقش تغذیه کننده پوست را دارند، راهشان بسته شود و منجر به آسیب دیدگی پوست و به وجود آمدن زخم بستر میشود.
از کجا بفهمیم زخم بستر داریم؟
برای نحوه تشخیص زخم بستر در اولین مرحله می‌توان به درد و تغییر رنگ پوست در نواحی مستعد زخم بستر اشاره کرد. پس چنان چه در این قسمت‌های بدن درد احساس کردید یا شاهد قرمزی روی پوست یا هر علائم غیر عادی شدید نباید از کنار آن به سادگی عبور کنید چرا که اگر زخم بستر باشد درمان آن در مراحل اولیه بسیار ساده است اما با گذشت زمان و عمیق‌تر شدن زخم مداوا آن زمان بر است و درد ناشی از آن می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد.
نحوه انجام پانسمان زخم بستر
پانسمان رخم بستر به دو شکل سنتی و نوین انجام میشود. با توجه به پیشرفت علم و تجهیزات پزشکی امروزه، کمتر از روش‌های سنتی برای درمان زخم بستر استفاده میشود. از جمله پانسمان‌های نوین می‌توان موارد زیر را ذکر کرد: آلژینات‌ها، کلاژن‌ها، پانسمان فوم، پانسمان عسل، پانسمان هیدروکلوئید، پانسمان هیدروژل، پانسمان جاذب و فیلم شفاف. با توجه به گوناگونی پانسمان‌ها نحوه انجام پانسمان نیز متفاوت است. افراد با تخصص‌های مختلف در حوزه رخم می‌توانند در انجام پانسمان نقش موثری در درمان زخم بستر داشته باشند.
شکل زخم بستر چگونه است؟
زخم بستر شکل‌های مختلفی دارد که با توجه درجه زخم، تفاوت‌های زیادی باهم دارند. شکل زخم بستر در درجه اول تنها مانند قرمزی روی پوست است و در درجه دوم نیز مانند شکل تاول یا خراش دیده میشود. اما در درجه سوم زخم به شکل حفره در بدن بیمار ظاهر میشود و در درجه چهارم این حفره به حدی عمیق میشود که استخوان بیمار نیز دیده میشود. زخم بستر (Pressure Ulcer) یا همان زخم فشاری، به عنوان یک آسیب به پوست و بافت‌های زیرین، ناشی از فشار مستقیم و طولانی مدت بر روی نقاطی از بدن است که بیشتر در نواحیی که استخوان‌ها نزدیک به سطح پوست قرار دارند، شکل می‌گیرد. برخی از عوامل موثر در بروز زخم بستر عبارتند از:
- فشار مداوم: فشار مداوم و طولانی مدت بر روی یک نقطه از بدن می‌تواند منجر به قطع عرضی رسانه‌های خونی و اکسیژن به بافت‌ها شده و زخم بستر را ایجاد کند.
- اصطکاک و سایش: حرکت ناپایدار بیماران بر روی سطح تخت یا صندلی ممکن است منجر به اصطکاک و سایش پوست شود که باعث شکستن ساختار پوست و شکل‌گیری زخم بستر میشود.
- تراکم عروقی: فشار مداوم بر روی عروق به طور مستقیم باعث تنگ شدن و قطع شدن عرق‌رسانی به بافت‌ها میشود و ممکن است باعث تشکیل زخم بستر شود.
- ضعف عضلات: ضعف عضلات بیماران و کاهش توانایی آن‌ها در تحمل فشار، میزان خطر ابتلا به زخم بستر را افزایش می‌دهد.
مدیریت و پیشگیری از زخم بستر شامل استفاده از تکنیک‌های مناسب تغییر وضعیت بدن، کنترل فشار و اصطکاک، ترمیم و مراقبت از زخم، تغذیه سالمندان و توجه به بهداشت پوست میشود. برای مراقبت صحیح از زخم بستر و مشاوره بیشتر، بهتر است با مرکز خدمات پرستاری محلی یا پزشک در منزل تماس بگیرید.
درجه بندی زخم های بستر
زخم‌های بستر دارای چهار مرحله هستند که به ترتیب از مرحله ۱ تا ۴ بنام مرحله بالینی، خفیف، متوسط و شدید شناخته می‌شوند. در مراحل پیشرفته، این زخم‌ها می‌توانند به انفاق باز یا سوراخ شوند و عوارض جدی به همراه داشته باشند. بنابراین، پیشگیری، تشخیص زمانی و مراقبت مناسب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از بروز و پیشرفت این نوع زخم‌ها جلوگیری شود.
درجه اول زخم‌بستر
درجه اول خفیف‌ترین نوع زخم است و معمولا با درد و تغییر رنگ پوست فرد متوجه بیماری میشود. کسانی که پوست روشن و سفید دارند نواحی زخم قرمز رنگ میشود اما برای کسانی که پوست‌های تیره دارند ممکن است محل زخم روشن تر یا تیره تر شود به صورت کلی می‌توان رنگ نواحی زخم با رنگ عادی پوست فرد تفاوت خواهد داشت. و اگر در این مرحله زخم شناسایی شود به راحتی می‌توان آن را درمان کرد زیرا در این مرحله پوست هنوز باز نشده و از بین نرفته است.
مرحله اول، فرصت طلایی برای پیشگیری از پیشرفت آسیب است. در این مرحله، پوست هنوز باز نشده است. کلید موفقیت در این مرحله، رفع فوری و پایدار فشار از روی ناحیه آسیب‌دیده و استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده در اطراف آن برای حفظ خاصیت ارتجاعی پوست است. هرگونه تاخیر در رفع فشار می‌تواند به سرعت باعث پیشروی زخم به مراحل عمیق‌تر شود.
درجه دوم زخم‌بستر
در درجه دوم فرد دارای زخم باز است بدین معنی که سطح پوست و قسمت از زیرین پوست باز شده است. اما در این مرحله عمق آن زیاد نیست و معمولا افراد آن را به عنوان خراشیدگی یا تاول اشتباه تشخیص می‌دهند. درمان زخم بستر در منزل در درجه دوم اگر به موقع انجام نشود می‌تواند باعث آسیب همیشگی پوست شود.
درجه سوم زخم‌بستر
در درجه سوم زخم بستر علاوه بر پوست بافت زیر پوست نیز آسیب می‌بیند و شاهد به وجود آمدن یک حفره کوچک در محل زخم میشود اگر درمان در این مرحله به درستی صورت نگیرد باعث میشود بافت به صورت کلی از بین برود و زخم و حفره عمیق‌تر شود که در این شرایط سلول‌های چربی در زیر پوست بیمار به آشکار میشود و به راحتی می‌توان آن را مشاهده کرد.
درجه چهارم زخم‌بستر
وخیم‌ترین نوع زخم بستر درجه چهارم آن است که باعث به وجود آمدن حفره عمیق و آشکار شدن استخوان بیمار میشود و می‌توان گفت بخش عضلانی بیمار در این مرحله یا از بین رفته است یا دچار آسیب جدی شده است. در این مرحله بافت، مفاصل و تاندون به شدت در معرض خطر هستند.
مرحله چهارم نشان‌دهنده شدیدترین شکل آسیب است؛ جایی که بافت‌های حیاتی زیرین، از جمله استخوان، تاندون‌ها و عضلات، نمایان می‌شوند. این وضعیت یک تهدید جدی برای سلامت عمومی بیمار است، زیرا حفره زخم منبع مستقیمی برای ورود باکتری‌ها به جریان خون بوده و ریسک عفونت‌های سیستمی مانند سپتی سمی و عفونت استخوان (استئومیلیت) را به اوج خود می‌رساند.زخم‌های مرحله چهارم به دلیل عمق و وسعت تخریب بافتی، تقریباً همیشه نیازمند مداخلات تخصصی و جراحی برای دبریدمان هستند.
| مرحله | توصیف ظاهری زخم (به زبان ساده) | اقدامات فوری |
| ۱ | پوست سالم، قرمزی ثابت (محو نشدنی)؛ ممکن است گرم‌تر یا سردتر از اطراف باشد. | حیاتی‌ترین اقدام: رفع فوری فشار، استفاده از لوسیون محافظ، پایش دقیق روزانه. |
| ۲ | آسیب جزئی به ضخامت پوست (معمولاً شبیه تاول یا خراش سطحی) | تمیز نگه داشتن، پانسمان هیدروکلوئید یا فوم، ادامه کاهش فشار، مشورت با متخصص. |
| ۳ | آسیب کامل ضخامت پوست، نفوذ به بافت چربی زیرین. عضلات و استخوان هنوز دیده نمی‌شوند. | مشاوره پزشکی فوری، دبریدمان غیرجراحی، پانسمان‌های جذب‌کننده ترشحات. |
| ۴ | آسیب عمیق بافت، با نمایان شدن استخوان، تاندون یا عضله. بالاترین ریسک عفونت سیستمی. | مداخله فوری پزشک/پرستار متخصص، دبریدمان جراحی، احتمالاً وکیوم تراپی (VAC). |
| Unstageable | عمق زخم مشخص نیست، زیرا بستر زخم کاملاً با بافت مرده (نکروز سیاه) یا اسلاف (بافت زرد و مرطوب) پوشیده شده است. | دبریدمان (برداشتن بافت مرده) برای تعیین عمق. |
| DTI (آسیب بافت عمقی مشکوک) | پوست سالم اما تغییر رنگ بنفش یا مارون (رنگ قرمز تیره) یا یک تاول خونی دارد؛ نشان‌دهنده آسیب شدید بافت زیرین است. | پایش دقیق و رفع فوری فشار. |
علت اصلی ایجاد زخم بستر: فشار، اصطکاک و تنش برشی
تصور اشتباهی وجود دارد که تنها فشار باعث ایجاد زخم بستر میشود، در حالی که این عارضه نتیجه تعامل سه نیروی مکانیکی است:
- فشار (Pressure): این نیروی مستقیم، عامل اصلی است که مویرگ‌ها را بین استخوان و سطح خارجی (مانند تشک) فشرده کرده و جریان خون را متوقف می‌کند.
- تنش برشی (Shear Force): این پدیده زمانی رخ می‌دهد که بیمار در تخت لیز می‌خورد یا به سمت بالا کشیده میشود. پوست در جای خود ثابت می‌ماند، اما بافت‌های زیرین همراه با استخوان جابجا می‌شوند. این کشش منجر به پارگی عروق خونی ریز در بافت‌های عمقی می‌گردد. مهم است بدانیم که تنش برشی اغلب مسئول ایجاد زخم‌های شدیدتر و عمیق‌تر است، زیرا آسیب را از لایه‌های زیرین شروع می‌کند.
- اصطکاک (Friction): این نیروی مالشی، در اثر سایش پوست روی سطح خشن (مانند ملحفه) ایجاد میشود و عمدتاً لایه‌های سطحی پوست را آسیب می‌زند. اصطکاک به ندرت زخم عمیق ایجاد می‌کند اما پوست را در برابر فشار و تنش برشی بسیار آسیب‌پذیر می‌سازد.
نقش پرستاری در درمان بیماری زخم بستر
بیماری زخم بستر (Pressure Ulcer) یک حالت پوستی است که ناشی از فشار مداوم و طولانی مدت بر روی نقاط خاصی از بدن ایجاد میشود. این بیماری، به خصوص در افرادی که برای مدت طولانی در تخت یا صندلی نشسته یا بستری هستند، رخ می‌دهد. فشار مداوم بر روی بافت‌های بدن، باعث قطع عرضی رسانه‌های خونی و اکسیژن به بافت‌ها میشود و زخم بستر شکل می‌گیرد. عوامل دیگری مانند اصطکاک، سایش، ضعف عضلات و تراکم عروقی نیز می‌توانند برای ایجاد زخم بستر مؤثر باشند. برای پیشگیری و مدیریت بهینه این بیماری، مراقبت مناسب از پوست، تغییر موقعیت بدن، کنترل فشار و اصطکاک، استفاده از وسایل پشتیبانی و توجه به تغذیه مناسب از اهمیت بالایی برخوردارند. مراجعه به مراکز خدمات پرستاری و پزشکی متخصص نیز در تشخیص، درمان و مراقبت از زخم بستر بسیار حیاتی است. در این راستا، مرکز خدمات پرستاری ارسطو با تیم متخصص و تجربه، به ارائه خدمات حرفه‌ای و کیفی در زمینه پرستاری از بیمار در منزل به نگهداری از بیماران با زخم بستر می‌پردازد.
ایا زخم بستر واگیر دارد؟
با اطمینان می گویم که زخم بستر واگیردار نیست و در اثر ماندن طولانی در یک وضعیت به وجود آمده است و اصلا ربطی به واگیر دار بودن ندارد پس از نزدیک شدن یا ماندن کنار افراد دچار زخم فشاری هیپ هراسی نداشته باشید.
آیا زخم بستر درد دارد؟
زخم بستر در مراحل اولیه درد زیادی ندارد اما با گذشت زمان علائم آن شدید تر شده و بیمار درد بیشتری را حس می‌کند.
راه های کاهش درد زخم بستر
زخم بستر همراه با درد همراه است اما می‌توان اقداماتی برای کاهش درد زخم بستر انجام داد. در واقع این راهکارها نوعی پیشگیری از شدت گرفتن زخم می‌باشد. مثلا باید بلافاصله بعد از به وجود آمدن زخم اقدام به درمان نمایید و دیر مراجعه کردن به پزشک باعث میشود که روند بهبودی درمان شما طول بکشد. یکی از کارهایی که باعث میشود زخم بستر کمتر دچار درد شود این است که از عفونت زخم جلوگیری نمایید. روش دیگر برای کاهش درد این است که پانسمان زخم را به موقع عوض نمایید چون پانسمان از زخم محافظت می‌کند پس باید زود به زود عوض شود. استفاده از مسکن‌های برای کاهش درد که دکتر تجویز کرده است هم می تواند در کاهش درد شما موثر باشد. توجه بسیار به زخم و درد باعث بیشتر شدن درد شما میشود پس بهتر است به هنگام درد حواس خود را پرت نمایید و به چیزی غیر درد فکر کنید مثلا می‌توانید موسیقی گوش دهید یا به گفتگو با یک دوست بپردازید. پوست آسیب دیده را باید مرتب با صابون و آب گرم شسته و خشک کنید. با تغذیه مناسب می توانید درد زخم بستر را کاهش بدهید کمک گرفتن از یک فیزیوتراپیست می تواند به شما کمک می‌کند تا بتوانید عضلات خود را تقویت کنید و درد کمتری را احساس نمایید.
اولین علائم زخم بستر
زخم بستر به صورت کلی از چهار مرحله تشکیل میشود اما از اولین نشانه زخم بستر می‌توان به قرمز شدن پوست، دردناک شدن پوست، نرم یا سفت شدن و گرمی و سردی غیر معمول اشاره کرد. یکی دیگر از علائم زخم بستر این است که هنگامی به ناحیه از بدن فشار می آورید آن را با انگشت فشار می دهید بعد از برداشتن انگشت سریعا قرمز میشود.
زخم بستر، نوعی زخم است که به علت فشار طولانی مدت و قرار گرفتن بدن در یک نقطه ثابت بر روی سطح سفت مانند تخت، صندلی یا وسایل دیگر، ایجاد میشود. علائم زخم بستر می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- تغییر رنگ پوست: معمولاً زخم بستر باعث تغییر رنگ پوست در ناحیه زخم میشود. پوست ممکن است قرمز، بنفش یا آبی رنگ باشد.
- تورم: ناحیه زخم ممکن است تورم کند و به طور قابل توجهی بزرگتر از پوست اطراف باشد.
- درد: درد و تورم در ناحیه زخم بستر ممکن است حاکی از وجود زخم باشد. این درد معمولاً با فشار و لمس زخم بیشتر میشود.
- آسیب به بافت‌ها: زخم بستر می‌تواند به بافت‌های عمقی مانند عضلات و استخوان‌ها نیز آسیب برساند. این موارد می‌توانند باعث شروع عفونت یا تشکیل ترشحات می‌شوند.
- قرمزی و ترشحات: زخم بستر ممکن است باعث ترشحات غیرطبیعی مانند رطوبت، خونریزی یا ترشحات پوستی شود. همچنین، زخم ممکن است در ناحیه اطراف قرمزی یا التهاب نیز ایجاد کند.
- قرمزی محو نشدنی (Non-blanchable Redness): این مهم‌ترین نشانه مرحله اول است. اگر قرمزی پس از فشار دادن انگشت سفید نشود و همچنان قرمز بماند، نشان‌دهنده آسیب مویرگی و شروع زخم است.
- تغییر رنگ و دما: در پوست‌های تیره‌تر، ممکن است ناحیه به جای قرمزی، بنفش، آبی یا خاکستری تیره به نظر برسد. همچنین ناحیه ممکن است گرم‌تر (به دلیل التهاب) یا سردتر (به دلیل کاهش خونرسانی) از پوست اطراف باشد.
- تغییر بافت: سفتی، تورم یا احساس سختی و اسفنجی بودن غیرعادی در ناحیه.
نحوه شست و شو زخم بستر
زخم بستر در افراد بستری، کسانی که توانایی تحمل فشار را ندارند و کسانی که تحرک محدودی دارند، بیشتر رخ می‌دهد. بنابراین، پیشگیری، تشخیص و مدیریت صحیح زخم بستر بسیار مهم است تا از عوارض و مشکلات جدی درمانی جلوگیری شود. یکی از راهکارهای جلوگیری و درمان این بیماری، شستشوی اصولی آن پیش از پانسمان است که در ادامه به طور کامل آن را توضیح خواهیم داد.
- محلول شستشو: تمیز کردن زخم باید با ملایمت و با استفاده از محلول سالین استریل (آب نمک) یا پاک‌کننده‌های مخصوص زخم تجویز شده توسط متخصص انجام شود. استفاده از آب لوله‌کشی برای تمیز کردن زخم به طور کلی توصیه نمی‌شود.
- پرهیز از خشونت: شستشو باید به آرامی انجام شود تا به بافت‌های ترمیم شده آسیب نرسد. استفاده از آب پرفشار (مانند آب چرخان) ممنوع است، زیرا می‌تواند باکتری‌ها را به عمق بافت زخم هل دهد.
انتخاب و استفاده از پانسمان مناسب
باید از باور غلطی که بر این اساس است که زخم باید در معرض هوا خشک شود، اجتناب کرد. زخم برای ترمیم به یک محیط مرطوب (نه خیس) نیاز دارد.
- نقش پانسمان: پانسمان مناسب، رطوبت مورد نیاز را حفظ کرده، ترشحات اضافی را جذب کرده و زخم را از آلودگی محیط اطراف محافظت می‌کند.
- انواع مدرن:
- هیدروکلوئید و هیدروژل: برای زخم‌های کم ترشح، ایجاد محیط مرطوب.
- فوم: برای زخم‌های با ترشح متوسط، با قدرت جذب خوب.
- پانسمان‌های نقره‌ای: برای کنترل و مدیریت عفونت‌های باکتریایی در بستر زخم.
- آلژینات: برای زخم‌های با ترشح زیاد، با قابلیت جذب بالای مایعات.
پیش از شروع شستشو مواد لازم را آماده کنید. برای تهیه بتادین رقیق شده 100 سی سی سرم شست و شو را با یک لیوان الکل سفید 70 تا 90 درجه و یک لیوان بتادین مخلوط می‌کنید.
- بتادین رقیق شده ( محلولی از الکل سفید، بتادین معمولی و سرم شست و شو)
- گاز استریل
- صابون
- لیف
- سرم شست و شو
- سرم فیزیولوژی
توجه داشته باشید که به هیچ عنوان خودسرانه اقدام به شست و شو زخم بستر بیمار نکنید، اگر او در حال گذراندن روند درمان است باید از پزشک و یا پرستار مربوطه اجازه شست و شو را بگیرید. نحوه شست و شو زخم بستر به شکل زیر است:
- مرحله اول: با یک عدد گاز استریل خون، ترشحات، خون آبه، داروهای قبلی و هر چرک و کثیفی از این قبیل را روی بافت مرده و زخم پاک می‌کنید.
- مرحله دوم: محل زخم را با یک لیف تمیز و کمی صابون با آب ولرم شست و شو می‌دهید. لیف را به شکل دورانی از مرکز زخم به سمت خارج می‌کشیم. هنگام لیف کشیدن ممکن است زخم تازه شود و کمی خونریزی داشته باشد که جای نگرانی است. شما باید دوبار تمام قسمت‌های زخم و کمی از ناحیه سالم را لیف بکشید.
- مرحله سوم: با سرم و شست و شو کف روی زخم را می‌شوید تا کف از بین برود.
- مرحله چهارم: بعد از سرم شست و شو با سرم فیزیوتراپی محل زخم را کاملا شست و شو می‌دهید تا تمیز شود.
- مرحله پنجم: محلول بتادین را روی زخم ریخته و با استفاده از یک عدد گاز استریل محل زخم را شست و شو می‌دهید این کار را تا دوبار تکرار می‌کنیم. سپس تنها با سرم شست و شو بدون اینکه زخم با دست تماس داشته باشد روی زخم را شست و شو می‌دهیم تا جایی که تمام بتادین‌ها از روی زخم پاک شود.
مراحل شست و شو به پایان رسید. حال می‌توانید دارو یا پمادی که پزشک تجویز کرده را روی زخم بمالید و آن را پانسمان کنید.
داروی زخم بستر چیست؟
داروی زخم بستر یا به انگلیسی “Pressure Ulcer Treatment”، به مجموعه‌ای از روش‌ها و محصولات پزشکی اطلاق میشود که برای پیشگیری از بروز و بهبود زخم‌های بستر به‌کار می‌روند. اهمیت داروی زخم بستر به جلوگیری از عوارض جدی و بهبود سریعتر زخم‌های بستر در افرادی که ناتوانی حرکتی دارند یا در بستر بستری شده‌اند، بازتاب می‌یابد.
روش‌های درمانی داروی زخم بستر شامل استفاده از ضماده‌های ویژه با خصوصیات جذب فشار، ضد عفونی‌کننده‌ها، محافظت کننده‌های پوستی، و آنتی‌بیوتیک‌ها میشود. همچنین، رعایت تغذیه مناسب و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته نیز به‌عنوان بخشی از درمان زخم بستر بررسی میشود. از جمله توصیه‌های پیشگیری مهم مراقبت از نقاط فشاری، تغییر موقعیت بدن به‌صورت منظم، تغذیه سالم و مراقبت مناسب از پوست به‌عنوان اقداماتی هستند که کمک به کاهش احتمال بروز زخم بستر و بهبود زودتر آن‌ها می‌کنند. برای دریافت مشاوره و داروهای مناسب، توصیه میشود با پزشک یا پرستار در منزل خود مشورت کنید.
زخم بستر کمر
زخم بستر کمر، یکی از نوعی زخم‌های بستر است که در اثر فشار طولانی و مداوم بر نقطه‌ی اتصال بین پشت بیمار و سطح بستر ایجاد میشود. این نوع زخم‌ها معمولاً در افرادی که به صورت طولانی در یک مکان ثابت قرار دارند، به ویژه کسانی که نمی‌توانند به طور منظم تغییر وضعیت بدن خود را انجام دهند، رخ می‌دهد. زخم بستر کمر ممکن است در افراد مبتلا به کاهش حرکتی، بیماری‌های مزمن، کاهش جریان خون و ناتوانی در احساس فشار بروز یابد. اهمیت مراقبت‌های پیشگیری و به موقع اقدامات درمانی نقش مهمی در جلوگیری از ایجاد و پیشرفت زخم بستر کمر ایفا می‌کند. بنابراین، برای بهبود وضعیت بیمار و کاهش احتمال بروز زخم بستر کمر، مراقبت‌های مناسب و توجه به نکات حیاتی در حرکت و تغذیه بیماران ضروری می‌باشد.
زخم بستر چگونه درمان میشود؟
زخم بستر یک مشکل پزشکی جدی است که معمولاً در افرادی که برای مدت طولانی در یک مکان ثابت قرار دارند و نمی‌توانند به طور منظم تغییر وضعیت بدن خود را انجام دهند، رخ می‌دهد. درمان زخم بستر باید به شیوه‌هایی صورت بگیرد که به حفظ رطوبت محیط زخم، تسریع فرآیند ترمیم بافت، جلوگیری از عفونت و کاهش فشار مستقیم بر روی نقطه زخم‌دار کمک کند. در این راستا، استفاده از مرهم‌ها و داروهای ضد التهاب، تغییرات منظم وضعیت بدن بیمار به همراه فشارهای مناسب بر روی نقاط زخم‌دار، استفاده از البسه‌های ویژه و مراقبت‌های پوستی منظم از جمله رویکردهای مؤثر در درمان زخم‌های بستر می‌باشند. همچنین، در صورت بروز عفونت، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز لازم است. توصیه میشود برای مداوا، از نظرات متخصصان پزشکی استفاده کنید و مراقبت‌های معتبر را با رعایت راهنمایی‌های بهداشتی و پزشکی انجام دهید.
کدام نواحی بدن در خطر ابتلا به زخم بستر هستند؟
زخم‌های فشاری عمدتاً روی برجستگی‌های استخوانی ایجاد می‌شوند، چرا که لایه محافظ چربی در این نواحی کم است.
- در حالت درازکش: دنبالچه (ساکروم) و استخوان لگن، پاشنه پا و مچ پا، تیغه‌های شانه و آرنج‌ها. در بیماران با اختلال هوشیاری، پشت یا کناره‌های سر نیز آسیب‌پذیرند.
- در حالت نشسته (ویلچری): استخوان‌های نشیمنگاهی (جایی که بیشترین وزن تحمل میشود) و دنبالچه.
عوامل خطرآفرین اصلی زخم بستر
عدم تحرک، مهم‌ترین عامل خطر است، اما عوامل دیگری نیز وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرند:
- محدودیت حرکتی: شامل بیماران بستری طولانی‌مدت، افراد فلج، یا در کما. ناتوانی در تغییر وضعیت، منجر به اعمال فشار پایدار میشود.
- اختلال حسی: مانند نوروپاتی در بیماران دیابتی یا ضایعات نخاعی. در این شرایط، بیمار احساس درد یا ناراحتی ناشی از فشار را درک نمی‌کند و زنگ خطر برای جابجایی به صدا در نمی‌آید.
- سوءتغذیه: کمبود پروتئین، ویتامین C و روی، توانایی بدن برای ترمیم و ساخت بافت‌های جدید را به شدت کاهش می‌دهد.
- رطوبت پوست: ناشی از بی‌اختیاری یا تعریق زیاد، مقاومت پوست را کاهش داده و آن را در برابر اصطکاک و تنش برشی آسیب‌پذیر می‌سازد.
زخم بستر در کمین چه افرادی است؟
زخم بستر به معنای آسیب و زخمی است که در نتیجه فشار مداوم و طولانی مدت بر روی نقاط خاصی از بدن ایجاد میشود. این فشار می‌تواند به دلیل قرار گرفتن بدن در وضعیتی ثابت بر روی سطوح سخت مانند تخت، صندلی یا وسایل دیگر رخ دهد. زخم بستر اغلب در نواحیی از بدن رخ می‌دهد که استخوان‌ها نزدیک به سطح پوست قرار دارند. این نواحی شامل استخوان‌های عقبی، استخوان‌های ستون فقرات، عقب پا و فقرات کمری میشود. زخم بستر نتیجه‌ای از قطع عرضی رسانه‌های خونی و اکسیژن به بافت‌ها است که باعث خسارت به سلول‌ها و بافت‌ها میشود. این خسارت‌ها ممکن است از سطح پوست آغاز شده و به بافت‌های زیرین پیشرفت کند. زخم بستر می‌تواند درجه‌های مختلفی از سطح آسیب داشته باشد، از جمله زخم‌های سطحی که در لایه بیرونی پوست شکل می‌گیرند تا زخم‌های عمیق که تا عمق عضلات و استخوان‌ها پیشرفت کرده و خطر عفونت و تضمین بستری آسیب بزرگتری را به همراه دارند.
در ابتدا برای تشخیص این نوع زخم باید بگوییم در افرادی به وجود می‌آید که ساکن هستند و هیچ کونه تحرکی ندارند مانند افراد قطع نخاعی یا ویلچرنشین یا بیمارانی که در کما به سر می برند. علاوه بر آن باید بدانید افرادی که برای طولانی مدت روی صندلی می‌نشینند مانند گیمرها یا کسانی که پشت کامپیوتر کار می‌کنند ممکن است زخم بستر در کمین آن‌ها باشد. زخم بستر بیشتر در نواحی مانند پشت سر، آرنج، شانه، کمر، پایین کمر، لگن، داخل زانو و پاشنه به وجود می‌آید.
روش‌های نوین و اقدامات حیاتی برای پیشگیری از زخم بستر
اقدامات پیشگیرانه، ستون اصلی مراقبت از بیماران کم‌تحرک است و همیشه مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر از درمان‌های پیچیده است.پیشگیری باید رویکردی جامع و مبتنی بر چندین فاکتور باشد.
اهمیت تغییر وضعیت منظم
تغییر وضعیت منظم، حیاتی‌ترین اقدام برای جلوگیری از فشار پایدار و تنش برشی است:
- زمان‌بندی دقیق: برای بیماران بستری، تغییر وضعیت باید حداقل هر دو ساعت یک بار انجام شود. برای بیماران ویلچری، توصیه میشود که هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه یک تغییر شیفت وزن کوتاه داشته باشند و هر ساعت یک بار فشار کامل را از نشیمنگاه خود بردارند.
- تکنیک‌های ضد تنش برشی: پرسنل و مراقبین باید اطمینان حاصل کنند که بیمار را هنگام جابجایی یا تنظیم وضعیت (مثلاً بالا کشیدن در تخت)، روی ملحفه‌ها نکشند. کشیدن بیمار باعث اصطکاک و تنش برشی میشود که به عروق عمقی آسیب می‌رساند. استفاده از ورق‌های جابجایی (Draw Sheets) برای بلند کردن کامل بیمار پیش از حرکت دادن، ضروری است.
توجه به این نکته مهم است که اگرچه تجهیزات تخصصی مانند تشک‌های مواج ابزارهای ارزشمندی هستند، اما هرگز نباید جایگزین جابجایی منظم شوند. زخم بستر یک مشکل چند عاملی است که تکیه صرف به تجهیزات، بدون مراقبت‌های اولیه مانند تغییر وضعیت و تغذیه، نمی‌تواند آن را به طور کامل حل کند
نقش تغذیه مناسب در جلوگیری از زخم بستر و بهبود پوست
بدن برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و حفظ سلامت پوست، نیازمند دریافت کافی مواد مغذی است. کمبود تغذیه، توانایی بدن برای التیام را به شدت کاهش می‌دهد.
- پروتئین: برای بازسازی کلاژن و رشد سلولی، مصرف کافی منابع پروتئینی با کیفیت (مانند گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات) ضروری است.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی: ویتامین C (برای سنتز کلاژن)، روی و مس، همگی نقش کلیدی در فرآیندهای ترمیم زخم و تقسیم سلولی دارند و باید اطمینان حاصل شود که رژیم غذایی بیمار این عناصر را به اندازه کافی تامین می‌کند
- آبرسانی: حفظ آبرسانی کافی به بدن برای حفظ حجم خون و تضمین جریان خون مناسب و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها، به ویژه در نواحی تحت فشار، حیاتی است.
مراقبت‌های پوستی
مدیریت دقیق رطوبت برای حفظ یکپارچگی سد دفاعی پوست الزامی است.
- اهمیت تمیزی و خشکی: پوست در معرض رطوبت طولانی‌مدت (ناشی از تعریق یا بی‌اختیاری) مقاومت خود را از دست داده و مستعد آسیب میشود. در صورت آلودگی، پوست باید سریعاً با پاک‌کننده‌های ملایم تمیز و با ضربه‌های آرام خشک شود.
- مرطوب‌سازی محافظتی: برای حفظ انعطاف‌پذیری و مقاومت پوست، استفاده از لوسیون‌های مرطوب‌کننده و محافظ (بدون رنگ و عطر) توصیه میشود. نکته مهم این است که مرطوب‌کننده‌ها باید اطراف نواحی در معرض خطر و روی پوست سالم استفاده شوند، نه روی زخم‌های باز.
تشک مواج و بالش‌های کاهش‌دهنده فشار
تجهیزات تخصصی به توزیع فشار و کاهش ریسک در فواصل بین تغییر وضعیت‌ها کمک می‌کنند.
- تشک‌های مواج:
- انواع تخم‌مرغی (Egg Crate): ساختاری ساده‌تر دارند و عموماً برای پیشگیری در بیماران با ریسک پایین مناسب‌اند.
- انواع سلولی (Cellular/Dynamic): این مدل‌ها دارای پمپ هوای متناوب هستند که فشار را به صورت پویا بین سلول‌ها جابجا می‌کند تا از تمرکز فشار روی یک نقطه جلوگیری شود. تشک‌های سلولی برای بیماران با ریسک بالا یا درمان زخم‌های مراحل ۲ به بالا، ضروری هستند.
- بالشتک‌های کاهنده فشار: این بالشتک‌های تخصصی (مانند نشیمنگاه‌های ژلی یا فومی) برای توزیع فشار در بیماران ویلچری طراحی شده‌اند. باید از استفاده از حلقه‌های لاستیکی یا دوناتی شکل سنتی اکیداً خودداری شود، زیرا اینها فشار را در لبه حلقه متمرکز می‌کنند و می‌توانند آسیب را بدتر سازند.
- انتخاب صحیح: انتخاب نوع تشک و سطح حمایتی باید بر اساس مرحله زخم، ریسک بیمار و وزن او انجام گیرد. مشاوره با متخصص در این خصوص ضروری است
نحوه تشخیص زخم بستر توسط متخصصان
تشخیص صحیح، شامل تعیین مرحله دقیق زخم و شناسایی وجود عفونت است.
- ارزیابی بالینی: متخصص زخم، اندازه، عمق، میزان ترشحات (رنگ و بو)، و نوع بافت‌های موجود در بستر زخم (نکروز سیاه، اسلاف زرد، یا بافت گرانولاسیون قرمز) را به دقت بررسی می‌کند.
- تشخیص عفونت: وجود عفونت موضعی بر اساس علائم بالینی (درد جدید، چرک، قرمزی موضعی شدید) تعیین میشود. در موارد مشکوک به عفونت عمقی یا سیستمی، ممکن است کشت زخم یا بیوپسی بافت انجام شود.
نقش گزارش پرستاری زخم بستر در پیگیری روند درمان
مستندسازی دقیق، ابزاری حیاتی برای متخصصان است تا بتوانند روند التیام زخم را حتی از راه دور ارزیابی کنند. گزارش پرستاری دقیق، تضمین می‌کند که هر گونه وخامت وضعیت زخم به سرعت شناسایی میشود.
- مشخصات زخم: محل دقیق زخم (مثلاً دنبالچه، پاشنه) و مرحله آن.
- اندازه‌گیری ابعاد: ثبت دقیق طول، عرض و عمق زخم. این اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهند که آیا زخم در حال کوچک شدن است یا خیر.
- ارزیابی بستر زخم: درصد بافت‌های نکروز (سیاه)، اسلاف (زرد)، و گرانولاسیون (قرمز) باید ثبت شود.
- ترشحات و بو: نوع، رنگ، حجم و بوی ترشحات (مانند چرکی یا بدبو) که نشان‌دهنده وجود یا عدم وجود عفونت است.
- پوست اطراف: وضعیت پوست سالم پیرامون زخم (علائمی مانند قرمزی، تورم یا ماسراسیون).
- ارزیابی درد: ثبت میزان درد بیمار در طول فرآیند مراقبت.
چه زمانی باید با پزشک یا مرکز خدمات پرستاری تماس بگیریم؟
به عنوان یک مراقب، در صورت مشاهده علائم هشداردهنده، باید بدون تاخیر با متخصص زخم یا پزشک تماس بگیرید.
- علائم عفونت سیستمیک:
- تب بالا (بالای ۳۸.۳ درجه سانتی‌گراد) یا لرز.
- تغییرات ناگهانی در وضعیت هوشیاری، گیجی یا بی‌حالی شدید (لتارژی).
- علائم وخامت موضعی:
- زخم در طول ۷ روز هیچ نشانه‌ای از کوچک شدن یا التیام نشان نمی‌دهد.
- افزایش ترشحات چرکی، بوی بد شدید، یا قرمزی و گرمای گسترده‌ای که فراتر از لبه‌های زخم می‌رود.
- ناگهان بافت‌های عمقی، استخوان یا عضله نمایان میشود (نفوذ به مرحله ۴).
- درد موضعی جدید یا شدید و غیرقابل کنترل.
به دلیل نیاز به اقدامات تخصصی مانند دبریدمان و پروتکل‌های پیشرفته، توصیه میشود برای درمان فوری و تخصصی زخم بستر در منزل، از خدمات پرستاری حرفه‌ای استفاده شود. برای دریافت خدمات تخصصی درمان زخم بستر در منزل، می‌توان با تیم ارسطو تماس گرفت.
سخن پایانی
به وجود آمدن زخم بستر دلایل روشنی دارد و افراد خاصی را مورد تهدید قرار می‌دهد پس بهتر است قبل از به وجود آمدن بیماری از آن پیشگیری کنید. مراحل درمان زخم بستر در درجه‌های اول راحت‌تر است اما به مرور زمان به شدت می‌تواند کار مشکل سازی باشد. مجموعه خدمات پرستاری در منزل ارسطو می‌تواند در این زمینه همراه خوبی برای شما و بیمار باشد. زیرا نکات زیادی برای نگهداری و پانسمان زخم بستر وجود دارد که ممکن است یک فرد عادی نتواند به درستی آن‌ها را انجام دهد. پس بهتر است برای انجام امور و نگهداری سالمند تحت درمان نیز از پرستار سالمند در منزل کمک بگیرید.
پرسش و پاسخ‌های متداول
آیا باید اجازه دهم زخم در معرض هوا قرار گیرد و خشک شود؟
خیر. بهترین حالت بهبود زخم زمانی رخ می‌دهد که بستر زخم مرطوب (اما نه بیش از حد خیس) نگه داشته شود تا سلول‌های شفادهنده بتوانند به راحتی حرکت کرده و زخم را ببندند. قرار دادن زخم در معرض هوا و خشک شدن آن، روند ترمیم را کند می‌کند.
آیا زخم فشاری فقط ناشی از عدم رعایت بهداشت است؟
خیر. اگرچه بهداشت ضعیف می‌تواند یک عامل کمکی باشد، اما عوامل اصلی و بزرگتر، بی‌تحرکی و ناتوانی در تغییر وضعیت، سستی بافت‌ها و سوءتغذیه هستند.
آیا زخم بستر همیشه دردناک است؟
نه لزوماً. شدت درد به محل، عمق و وجود عفونت بستگی دارد. برخی از زخم‌های فشاری ممکن است به دلیل اختلال در حس در آن ناحیه، هیچ‌گونه ناراحتی یا دردی ایجاد نکنند. این مسئله ضرورت پایش دقیق چشمی توسط مراقبین را دوچندان می‌کند.
اگر پانسمان به زخم چسبید، چه کار کنم؟
هرگز پانسمان را به زور جدا نکنید. باید از آب نمک (سالین معمولی) یا یک محلول شستشوی زخم کافی برای خیس کردن ناحیه و جدا کردن ملایم پانسمان استفاده کنید تا به بافت‌های جدید آسیب نرسد.
آیا زخم بستر فقط در بیمارستان‌ها یا آسایشگاه‌ها رخ می‌دهد؟
خیر. این یک تصور غلط رایج است. زخم‌های فشاری می‌توانند در هر محیطی که فرد برای مدت طولانی بدون تغییر وضعیت مناسب باشد (شامل منزل)، ایجاد شوند. آموزش صحیح مراقبین در منزل برای پیشگیری از این آسیب‌ها بسیار ضروری است.
