زخم پای دیابتی

زمان تقریبی مطالعه: 18 دقیقه

دیابت از جمله­های بیماری­های مزمنی است که سومین علت مرگ ومیر در ایران را به خودش اختصاص داده است. دیابت زمانی به وجود می­آید که سلول­های بدن نتوانند گلوکز را از خون بگیرند در این شرایط است که گلوکز در خون جمع می­شود و قند خون بالا می­رود. با بالا رفتن قند خون دیابت ایجاد می­شود. ما دو نوع دیابت نوع یک و دو داریم که هر دو در اثر افزایش قند خون ایجاد می­شوند. انسولین هورمونی است که قند خون را کاهش می­دهد. زخم پای دیابتی یکی از مشکلات شایع در افراد مبتلا به دیابت است که به دلیل آسیب عصبی (نوروپاتی) و کاهش جریان خون در پاها ایجاد می‌شود. این زخم‌ها به دلیل عدم حس کامل در پاها و تأخیر در بهبود، مستعد عفونت‌های جدی هستند. عوامل مانند کنترل ضعیف قند خون، استفاده از کفش نامناسب، و زخم‌های جزئی بدون مراقبت منجر به گسترش زخم می‌شوند. برای درمان و پیشگیری از عوارض جدی، مراقبت‌های منظم پاها، پوشیدن کفش‌های مناسب، و مراجعه به پزشک جهت معاینه ضروری است.

زخم پای دیابتی چیست؟

زخم پای دیابتی (Diabetic Foot Ulcer – DFU) به یک شکستگی باز در سطح پوست گفته می‌شود که اغلب در قسمت پایین پا یا کف پا ایجاد می‌شود. این عارضه، نتیجه مستقیم آسیب‌هایی است که قند خون بالا در طول زمان به اعصاب و عروق بدن وارد می‌کند. در حالی که زخم‌های معمولی در افراد سالم به سرعت بهبود می‌یابند، زخم دیابتی به دلیل کاهش شدید خون‌رسانی و ضعف سیستم ایمنی، به یک زخم مزمن تبدیل می‌شود و ترمیم آن بسیار کند و دشوار خواهد بود. اهمیت درمانی زخم‌های دیابتی فراتر از یک جراحت ساده است. تحقیقات نشان می‌دهد که در صورت تأخیر یا بی‌توجهی به درمان، یک زخم کوچک می‌تواند در کمتر از ۳۰ روز به مرحله‌ای برسد که خطر قطع عضو را به همراه داشته باشد. بنابراین، شناسایی زودهنگام و اقدام فوری پزشکی، کلید اصلی حفظ سلامت پا و جلوگیری از عواقب جدی است.

 محل شایع زخم پای دیابتی

زخم‌های پای دیابتی به طور معمول در نواحی‌ای از پا ایجاد می‌شوند که بیشترین فشار مکانیکی یا اصطکاک را تحمل می‌کنند. شایع‌ترین مناطق شروع زخم شامل کف پا، به ویژه زیر شست بزرگ یا پاشنه، کناره‌های انگشتان پا و ناحیه‌های اطراف ناخن‌ها هستند. این زخم‌ها اغلب از آسیب‌های بسیار کوچک و پنهان شروع می‌شوند. یک تاول، یک پینه سفت، یا یک خراش ناشی از کفش نامناسب، در فرد دیابتی که دچار بی‌حسی است، می‌تواند بدون احساس درد تبدیل به یک زخم باز شود.به دلیل وجود آسیب عصبی، بیمار متوجه این آسیب‌های اولیه نمی‌شود و هنگامی که زخم عفونی شده و پیشرفت می‌کند، تازه علامت‌هایی نظیر لک شدن جوراب یا ترشح مایع مشاهده می‌شود.

پیشگیری زخم پای دیابتی

در دیابت نوع یک که مخصوص افراد زیر بیست سال است و به آن دیابت جوانی و یا زیر بیست سال یا نوع یک میگویند هورمون انسولین به اندازه کافی ترشح نمی­شود وروز به روز قند خون بالا می­رود. این نوع دیابت قابل درمان است و با تزریق انسولین به خون میزان قند خوت تحت کنترل قرار می­گیرد.

دیابت نوع دو معمولا برای افراد بالای چهل سال اتفاق می­افتد. در این نوع از دیابت مشکل از مقدار انسولین ترشح شده نیست و حتی انسولین بیشتر از مقدار طبیعی وجود دارد. مشکل افزایش روزانه قند خون در دیابت نوع دو به خاطر سلول­های گیرنده انسولین است. سلول­های گیرنده انسولین قادر به دریافت انسولین نیستند و همین عامل موجب افزایش گلوکز خون و افزایش روز افزون قند خون می­شود.

علائم زخم پای دیابتی

هرگونه شکستگی جدید در پوست، تاول، بریدگی یا ترک که به نظر نمی‌رسد ظرف چند روز بهبود یابد، زنگ خطری جدی است و باید فوراً به متخصص زخم یا پزشک ارجاع داده شود. علائم زخم‌های پیشرفته‌تر ممکن است شامل درد مزمن (در زخم‌های ایسکمیک)، علائم التهاب مانند تورم، قرمزی و گرما در اطراف ناحیه، و تخلیه یا زهکشی مایعات از زخم باشد. حتی اگر بیمار دردی احساس نمی‌کند، وجود زخم باز نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی است.

• کاهش جریان خون (بیماری عروق محیطی): با کاهش خونرسانی به پاها، اکسیژن و مواد مغذی کافی به بافت‌ها نمی‌رسد و فرآیند ترمیم زخم‌ها مختل می‌شود.
• آسیب عصبی (نوروپاتی دیابتی): آسیب به اعصاب در پاها باعث کاهش حس و ناتوانی در تشخیص جراحات کوچک می‌شود که بدون درمان می‌تواند به زخم‌های بزرگ‌تر و عفونی تبدیل شود.
• عفونت‌های مزمن: افراد دیابتی به دلیل ضعف سیستم ایمنی بیشتر در معرض عفونت‌های طولانی مدت هستند.

نشانه‌های خطرناک شدن زخم دیابتی و علائم عفونت

عفونت در زخم دیابتی می‌تواند به سرعت به بافت‌های عمیق‌تر و استخوان سرایت کند، بنابراین شناسایی نشانه‌های عفونت حیاتی است. علائم خطرناک شامل موارد زیر هستند: تب و لرز ناگهانی، قند خون غیرقابل کنترل که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهد، بوی بد و شدید از زخم، ترشحات چرکی، یا مشاهده رگه‌های قرمز رنگ که از زخم به سمت بالا (به سمت مچ یا ساق) حرکت می‌کنند. یکی از مهم‌ترین و پنهان‌ترین نشانه‌های شروع یا بدتر شدن عفونت، افزایش ناگهانی و غیرقابل توضیح قند خون است. بدن در پاسخ به عفونت، کورتیزول و هورمون‌های دیگری ترشح می‌کند که مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد. بنابراین، اگر بیمار دیابتی‌ای که زخم دارد، با وجود رعایت رژیم غذایی و دارویی، متوجه افزایش مداوم و غیر عادی قند خون خود شد، باید بلافاصله برای بررسی عفونت عمیق به پزشک مراجعه کند.

انواع زخم پای دیابتی

به صورت کلی از همه­ی کسانی که به دیابت مبتلا می­شوند, پانزده درصد آن­ها به زخم پای دیابتی دچار می­شوند. زخم پای دیابتی در قسمت کف پا مشاهده می­شود. درصدی از کسانی که پاهای آن­ها زخم می­شود به خاطر ابتلا به بیماری دیابت متاسفانه باید پای خود را برای اینکه بتوانند به حیات خود ادامه دهند از دست می­دهند. از جمله اولین علایم زخم پای دیابتی متورم شدن پا, بوی بدپا وقرمزی می­توان اشاره کرد. حدود نیمی از کسانی که زخم پای دیابتی دارند, می­توانند از پیشروی زخم جلوگیری کنند. دقت کنید که هر چه از مدت زمان زخم پای دیابتی بگذرد درصد و احتمال قطع پای فرد افزایش می­یابد. پس به این نکته باید توجه کنید که اگر به بیماری دیابت مبتلا هستید, در صورت مشاهده کردن زخم در هرکدام از اندام­های خود مخصوصا کف پا به پزشک خود مراجعه کنید و تحت درمان قرار گیرید. زمانی که سلول­های بدن نتوانند گلوکز را از خون بگیرند, این گلوکز درون عروق و مویرگ­ها بیشتر و بیشتر می­شود. این گلوکز اضافه درون عروق و مویرگ­ها می­تواند به عروق و عصب آسیب جدی وارد کند. برای تشخیص میزان آسیب زخم پای دیابتی از درجه بندی واگنر استفاده می­کنند.

برای تعیین بهترین رویکرد درمانی، متخصصان زخم، زخم‌های دیابتی را بر اساس علت اصلی ایجاد آن‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌کنند:

1. زخم‌های نوروپاتیک: این شایع‌ترین نوع زخم است که عمدتاً ناشی از آسیب عصبی (نوروپاتی) و در نتیجه عدم احساس درد و فشار مکانیکی مداوم است. این زخم‌ها اغلب عمیق هستند و در نواحی تحمل بار (مانند کف پا) ایجاد می‌شوند، اما اطراف آن‌ها ممکن است پوست گرم و نبض پا طبیعی باشد.
2. زخم‌های ایسکمیک: این زخم‌ها نتیجه مستقیم بیماری عروق محیطی (PAD) و کاهش شدید جریان خون هستند. معمولاً در لبه‌ها و نوک انگشتان یا نواحی دورتر از قلب دیده می‌شوند، اغلب دردناک هستند، اطراف آن‌ها سرد و فاقد نبض قوی است، و پوست اطراف خشک و براق است. ترمیم این زخم‌ها بدون بازسازی جریان خون تقریباً غیرممکن است.
3. زخم‌های نورو ایسکمیک: این نوع ترکیبی از آسیب عصبی و گردش خون ضعیف است. این دسته سخت‌ترین نوع برای درمان محسوب می‌شود، زیرا بیمار هم بی‌حسی دارد و هم خون‌رسانی ضعیف. متاسفانه، زخم‌های نورو ایسکمیک جزو شایع‌ترین انواع زخم در بیماران دیابتی هستند و درمان آن‌ها نیازمند رویکردی چند رشته‌ای و تخصصی است.

عوامل خطر برای ابتلا به زخم پای دیابتی

عوامل متعددی می‌توانند احتمال ایجاد زخم پای دیابتی را در افراد مبتلا افزایش دهند. در صدر این عوامل، عدم کنترل مؤثر قند خون و سابقه طولانی‌مدت بیماری دیابت قرار دارد. فاکتورهای سبک زندگی و پزشکی که باید به آن‌ها توجه کرد، عبارتند از: سیگار کشیدن (که به شدت گردش خون را کاهش می‌دهد)، ورزش نکردن، داشتن اضافه وزن یا چاقی، کلسترول بالا و فشار خون بالا. علاوه بر این، عوامل رفتاری مانند پوشیدن کفش‌های نامناسب یا تنگ، عدم رعایت بهداشت مناسب پا (مانند خشک نکردن کامل بین انگشتان)، گرفتن غلط ناخن‌های پا، و مصرف الکل نیز از ریسک فاکتورهای بسیار مهم و قابل پیشگیری هستند.

مراحل زخم پای دیابتی

برای ارزیابی شدت زخم، متخصصان از سیستم‌های درجه‌بندی استاندارد استفاده می‌کنند که معروف‌ترین آن‌ها درجه‌بندی واگنر (Wagner) است. این سیستم بر اساس عمق زخم و میزان درگیری بافت‌های زیرین، شدت بیماری را مشخص می‌کند. تشخیص صحیح گرید زخم، نقش حیاتی در تصمیم‌گیری برای نوع درمان و فوریت اقدامات پزشکی دارد.

1. درجه یک: زخم پا به صورت سطحی است که اپیدرم و درم را درگیر کرده ولی به لایه­های زیر جلدی نرسیده است. همان طور که می­دانید پوست از سه قسمت به نام­های اپیدرم یا همان روپوست, درم و لایه زیر جلدی تشکیل شده است. که در مرحله­ی اول زخم پای دیابتی اپیدرم و درم از بین می­رود.
2. درجه دو: در این مرحله زخم پای دیابتی به صورت عمیق دیده می­شود که به تاندون­ها و عضلات رسیده است. اما هنوز به استخوان­ها نرسیده است. درگیری استخوان­ها در مرحله­ی سوم زخم پای دیابتی است. قبل از این که زخم پای دیابتی به مرحله سوم برسد باید جلو پیشروی آن را گرفت و به متخصصین مراجعه کرد.
3. درجه سه: زخم پای دیابتی به صورتی عمیق همراه با آبسه دیده می­شود. این مرحله همراه با عفونت شدید وآسیب به استخوان­ها دیده می­شود. به آسیب استخوان­ها در این مرحله استیولیت می­گویند.

درجه (گرید)	توصیف بالینی ساده	مفهوم عمقی و خطر
۰	پوست سالم است، اما پا در معرض خطر بالا قرار دارد (سابقه زخم، نوروپاتی شدید یا دفرمیتی).	پیشگیری محور، بدون زخم فعال.
۱	زخم سطحی با ضخامت جزئی پوست.	زخم در لایه‌های سطحی، بدون درگیری تاندون یا استخوان.
۲	زخم عمیق‌تر، نفوذ به تاندون، کپسول مفصلی یا رباط‌ها.	درگیری ساختارهای زیر پوست، خطر عفونت بالاتر.
۳	زخم عمیق همراه با آبسه یا استئومیلیت (عفونت استخوان).	عفونت گسترده و جدی، نیاز به مداخله فوری.
۴	گانگرن (مرگ بافتی) محدود به قسمتی از پا، مانند انگشتان یا پاشنه.	نکروز موضعی، معمولاً نیاز به قطع عضو موضعی.
۵	گانگرن وسیع که کل پا را درگیر کرده است.	خطر بالای قطع عضو بزرگ و سپسیس.

از دست دادن حس و زخم دیابتی

نوروپاتی محیطی عارضه‌ای است که در اثر سطوح بالای قند خون در یک دوره زمانی طولانی ایجاد می‌شود و به اعصاب، به ویژه در دست‌ها و پاها، آسیب می‌رساند. بر اساس آمار، حدود ۵۰ درصد از بیماران دیابتی پس از ۲۵ سال از شروع بیماری، علائمی از نوروپاتی را تجربه خواهند کرد. مهم‌ترین نتیجه نوروپاتی، ایجاد بی‌حسی (کرختی)، گزگز یا سوزش در پاها است. این بی‌حسی حسی، که به آن از دست دادن “حس محافظتی” گفته می‌شود، سبب می‌شود که بیمار کوچک‌ترین فشار مکانیکی، ضربه یا بریدگی را احساس نکند. فرد ممکن است کفش نامناسب بپوشد یا پای خود را روی جسم تیزی بگذارد، بدون آنکه درد را حس کند. این عدم احساس درد، دلیل اصلی مراجعه دیرهنگام بیماران است و اجازه می‌دهد که آسیب‌های جزئی به زخم‌های عمیق و عفونی تبدیل شوند.

درمان قطعی زخم پای دیابتی

درمان موفقیت‌آمیز زخم پای دیابتی یک تلاش تیمی است که نیازمند رویکرد جامع و تخصصی است و نمی‌توان آن را به یک پماد یا یک روش درمانی تقلیل داد. دستیابی به بهبود کامل زخم نیازمند همکاری نزدیک بیمار، متخصص غدد، جراح عروق و پرستار متخصص زخم است. بهترین روش درمان، ترکیبی از چهار اقدام حیاتی است: کنترل قند خون، دبریدمان (پاک‌سازی بافت مرده)، حذف فشار مکانیکی (Off-loading) و مدیریت عفونت با استفاده از پانسمان‌های پیشرفته یا آنتی‌بیوتیک‌ها. این برنامه درمانی باید متناسب با نوع و عمق زخم (بر اساس درجه‌بندی واگنر) شخصی‌سازی شود. همیشه و در هر جایی پیشگیری راه حل مناسب­تری از درمان است. بیمارانی که به دیابت مبتلا هستند, روزانه باید با کمک گرفتن از شخصی پاهای خود را چک و برسی کنند.که پینه یا ترک نبسته باشد. در صورت مشاهده هر کدام از موارد مذکور بایستی به بیمارستان وکلینیک­های تخصصی بروند واز بروز هر گونه مشکلی در آینده جلوگیری کنند.

افرادی که مبتلا به دیابت هستند,  بایستی روزانه خود را با شوینده­های ملایم و نرم کننده­های بدن شست وشو دهند. بعد از شست و شو باید لای انگشتان پای خود را به خوبی و به صورت کامل خشک کنند. اگر مرحله­ی خشک کردن به درستی انجام نشود باعث ایجاد قارچ­های پوستی در بین انگشتان پای خود می­شوند. همچنین خشکی پا در طول مدت زمان نیز می­تواند آسیب­های جدی وارد کند. پس بعد از حمام کردن لازم است که لای انگشتان پای خود را با یک مرطوب کننده چرب کنند. افرادی که مبتلا به بیماری دیابت هستند, هرگز نباید این بیماری را دست کم بگیرند. آن­ها باید برای جلوگیری از زخم پای دیابتی از جوراب استفاده کنند. این جوراب­ها باید نخی باشد تا موجب حساسیت افراد مبتلا به دیابت و عفونت­های پا مبتلا نشوند. افراد مبتلا به دیابت برای جلوگیری از زخم پای دیابتی هرگز نباید به وسایلی همانند شوفاژها یا بخاری­ها نزدیک شوند. این افراد  از کفش­های مخصوصی جهت پیشگیری از زخم پای دیابتی باید بپوشند که موجب حساسیت و یا عفونت در بین انگشتان و کف پا نشود. برای درمان قطعی زخم بستر در منزل در کف پا در افراد دیابتی, حتما بایستی نکات پیشگیرانه که برای شما در این محتوا توزیع دادیم را رعایت کنید. توجه کنید که دیابت بیماری نیست که آن را دست کم بگیرید و یا درمان آن را جدی نگیرید. به این نکته باید توجه کنید که سالانه مردم زیادی در کشور ایران جان ارزشمند خود را بر اثر ابتلا به این بیماری از دست می­دهند. برای درمان این بیماری حتما نزد پزشک بروید تا توصیه­های لازم را برای شما بگوید. افرادی که به بیماری­های عروقی مبتلا هستند, زخم پای دیابتی درآن­ها دیر­تر بهبود می­یابد یا اصلا درمان نمی­شود. زیرا بدن به گونه­ای است که قادر نیست باز سازی چند قسمت مختلف از بدن را همزمان با سرعت مناسب انجام دهد. بدین منظور فردی که دچار زخم پای دیابتی است اگر بیماری عروقی نیز همزمان داشته باشد, درمان آن با مشکل روبه رو می­شود و درصد بهبودی کاهش می­یابد.

اگر سن شما بالای چهل سال است به مواد خوراکی خود بسیار توجه کنید و قند خود را روزانه با دستکاه قند خون بسنجید. این تصور که شما انسان قوی­ای هستید ومبتلا به دیابت نمی­شوید کاملا غلط است واین بیماری برای افرادی که به تغذیه­ی خود توجه نمی­کنند, بسیار مشهود است. اگر مبتلا به دیابت شدید, زندگی شما رنگ و بوی جدیدی می­گیرد و باید به کلی از بعضی خوراکی­ها به صورت کامل خداحافظی کنید. پس بهتر است پیشگیری کنید و مراعات سلامتی خود را بکنید زیرا این بدن شماست وکسی به غیر از شما وظیفه حفاظت و مراقبت از آن را ندارد. این یکی از مسعولیت­هایی است که خداوند بر عهده­ی ما گذاشته است.

مدت زمان لازم برای درمان زخم پای دیابتی

مدت زمان بهبودی زخم پای دیابتی به شدت به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمی‌توان یک زمان مشخص برای همه بیماران تعیین کرد. اگر بیمار جریان خون مناسبی داشته باشد، قند خونش تحت کنترل باشد و درمان پزشکی به درستی انجام گیرد، زخم‌های سطحی‌تر ممکن است در مدت ۳ تا ۶ هفته بهبود یابند.

با این حال، زخم‌های عمیق‌تر، مزمن یا همراه با عفونت استخوانی، ممکن است ۱۴ تا ۲۰ هفته و حتی بیشتر برای ترمیم کامل زمان نیاز داشته باشند. عواملی مانند اندازه و محل زخم، میزان فشار وارده در حین راه رفتن، وضعیت گردش خون و کنترل قند خون، همگی در این مدت زمان تاثیر گذار هستند.

نقش حیاتی کنترل قند خون در بهبود زخم

قند خون بالا نه تنها باعث ایجاد زخم می‌شود، بلکه اصلی‌ترین عامل تاخیر در روند بهبودی نیز هست. قند خون بالا به چند روش مانع ترمیم می‌شود: اول، با غلیظ کردن خون و کاهش توانایی گلبول‌های قرمز در رساندن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌ها؛ دوم، با اختلال در عملکرد سیستم ایمنی (به ویژه گلبول‌های سفید) و افزایش التهاب در بافت، که مبارزه با عفونت را دشوار می‌کند. کنترل دقیق و مستمر قند خون، چه از طریق رژیم غذایی مناسب و چه با مصرف داروهای تجویز شده مانند انسولین، اولین و مهم‌ترین گام برای ایجاد یک محیط داخلی مناسب است تا بدن توانایی شروع فرآیند بازسازی بافت را پیدا کند. بدون کنترل قند، هیچ روش درمانی موضعی یا جراحی به موفقیت کامل نخواهد رسید.

زخم دیابت در کودکان

اگرچه زخم پای دیابتی بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود، اما در کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲ نیز می‌تواند رخ دهد. در کودکان، نقص عصبی (نوروپاتی) که ناشی از دیابت کنترل نشده است، می‌تواند باعث کاهش شدید حساسیت به درد و آسیب شود. زخم دیابت در کودکان می‌تواند منجر به عوارضی مانند ترشحات و التهابات مزمن، تشکیل زخم‌های ثانویه و بزرگتر، و در برخی موارد کاهش نیروی عضلانی و مشکلات حرکتی در هنگام راه رفتن شود. مدیریت زخم دیابتی در کودکان نیازمند کنترل قند خون بسیار دقیق، ارزیابی رشد و تکامل کودک، و توجه مضاعف به مراقبت‌های پا و استفاده از کفش‌های مناسب است.

دبریدمان روش از بین بردن بافت مرده

دبریدمان به معنی برداشتن دقیق و تخصصی بافت‌های مرده، نکروزه یا فاسد از بستر زخم است. این اقدام اساسی، سنگ بنای هر برنامه موفق مدیریت زخم محسوب می‌شود. حذف بافت مرده به چند دلیل حیاتی است: اولاً، بافت مرده یک منبع غذایی عالی برای باکتری‌ها است و حضور آن خطر عفونت را افزایش می‌دهد. ثانیاً، این بافت مانند یک سد فیزیکی عمل کرده و مانع رشد بافت سالم جدید (گرانولاسیون) می‌شود. دبریدمان مناسب و منظم (که باید توسط متخصص زخم انجام شود) به پاک‌سازی بستر زخم، کاهش بار میکروبی و آماده‌سازی آن برای ترمیم کمک شایانی می‌کند.

معاینات بالینی جهت زخم های دیابتی

معاینه سالانه پا برای همه بیماران دیابتی یک استاندارد مراقبتی غیر قابل اغماض است. این معاینات تخصصی شامل ارزیابی دقیق گردش خون محیطی و بررسی کامل حس عصبی (نوروپاتی) است.

تست مونوفیلامنت Semmes-Weinstein یک ابزار تشخیصی کلیدی است که با استفاده از یک رشته نایلونی نازک، حس لمس و فشار در نقاط مختلف پا را بررسی می‌کند. عدم توانایی بیمار در حس کردن این فشار، به معنی از دست دادن حس محافظتی است و نشان می‌دهد که پا در معرض خطر بالایی برای ایجاد زخم‌های نوروپاتیک قرار دارد. همچنین پزشک نبض پا را بررسی کرده و با تست‌هایی نظیر شاخص بازویی-مچ پایی (ABI)، وضعیت جریان خون را ارزیابی می‌کند.

تشخیص پرستاری زخم پای دیابتی

تشخیص پرستاری زخم پای دیابتی فرایندی دقیق و چندبعدی است که با هدف شناسایی وضعیت بیمار و برنامه‌ریزی مراقبتی مناسب انجام می‌شود. پرستار ابتدا با بررسی سابقه پزشکی و وضعیت کنترل قند خون بیمار، عوامل خطرساز مانند نوروپاتی، مشکلات عروقی و ضعف سیستم ایمنی را ارزیابی می‌کند. سپس معاینه بالینی شامل مشاهده ظاهر زخم، اندازه، عمق، وجود ترشحات، میزان عفونت و وضعیت بافت‌های اطراف صورت می‌گیرد. همچنین توجه به درد، میزان تحرک، الگوی تغذیه و توانایی فرد در مراقبت از خود اهمیت ویژه دارد. ارزیابی شرایط روانی-اجتماعی بیمار، مثل اضطراب، افسردگی یا کمبود حمایت خانوادگی، بخشی جدایی‌ناپذیر از این تشخیص است. پرستار با در نظر گرفتن یافته‌ها، مشکلاتی مانند «اختلال در یکپارچگی پوست»، «خطر عفونت»، «اختلال در گردش خون محیطی» یا «کمبود آگاهی بیمار نسبت به مراقبت از زخم» را به‌عنوان تشخیص پرستاری مطرح می‌کند. این تشخیص‌ها پایه طراحی مداخلات پرستاری مانند آموزش به بیمار، مراقبت از زخم، کنترل عفونت و ارتقای سبک زندگی سالم هستند. در نتیجه، تشخیص پرستاری زخم پای دیابتی ابزاری مهم برای پیشگیری از عوارض جدی‌تر مانند قطع عضو و بهبود کیفیت زندگی بیماران محسوب می‌شود. میتوانید برای استفاده از این شرایط برای بیمار دیابتی خود، نسبت به استخدام پرستار بیمار در منزل اقدام نمایید.

پانسمان زخم پای دیابتی در منزل

پانسمان زخم پای دیابتی در منزل یکی از مراحل حیاتی مراقبت است که نیازمند دقت، بهداشت و آگاهی بیمار یا پرستار خانگی می‌باشد. در این فرایند، ابتدا شست‌وشوی ملایم زخم با محلول مناسب و بدون مواد محرک انجام می‌شود تا آلودگی و ترشحات پاک‌سازی گردد. سپس انتخاب پانسمان باید متناسب با نوع، اندازه و میزان ترشح زخم باشد تا علاوه بر حفظ رطوبت لازم، از خشک شدن یا گسترش عفونت جلوگیری کند. رعایت کامل بهداشت دست‌ها و استفاده از وسایل استریل اهمیت زیادی در کاهش خطر آلودگی ثانویه دارد. پانسمان باید با دقت و بدون فشار بیش از حد روی بافت‌های حساس قرار گیرد. تعویض پانسمان در فواصل زمانی مشخص و طبق توصیه پزشک یا پرستار انجام می‌شود. در این میان، پایش علائم هشدار مانند قرمزی، تورم، بوی نامطبوع یا افزایش درد بسیار ضروری است. همچنین، آموزش بیمار و خانواده در زمینه مراقبت صحیح و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر نقش مهمی در روند بهبودی دارد. پانسمان صحیح نه تنها به ترمیم سریع‌تر زخم کمک می‌کند بلکه کیفیت زندگی بیمار را نیز ارتقا می‌بخشد و از بروز عوارض جدی مانند عفونت گسترده یا قطع عضو پیشگیری می‌نماید.

1. بهداشت دست‌ها: شستشوی کامل دست‌ها با آب و صابون (هم توسط بیمار و هم مراقب) مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از انتقال عفونت است.
2. برداشتن پانسمان قدیمی: پانسمان قدیمی باید با احتیاط برداشته شود تا بافت گرانولاسیون (بافت جدید قرمز رنگ) آسیب نبیند.
3. تمیز کردن زخم: زخم باید با محلول‌های تجویز شده توسط پزشک (اغلب سرم نمکی یا آب ولرم و صابون ملایم) شستشو داده شود. این کار به حذف ترشحات و آلودگی‌های سطحی کمک می‌کند.
4. خشک کردن: پوست اطراف زخم باید کاملاً خشک شود، اما بستر زخم باید رطوبت ایده‌آل خود را حفظ کند. توجه ویژه به خشک کردن کامل فضای بین انگشتان ضروری است.
5. اعمال داروها و پانسمان جدید: پمادهای موضعی (مانند کلوتریمازول یا مترونیدازول، در صورت تجویز) و سپس پانسمان پیشرفته تجویز شده (مانند پانسمان هیدروژل یا فومی) باید اعمال شوند.
6. حفاظت مکانیکی: برای جلوگیری از ضربه یا اصطکاک، استفاده از محافظ‌های فومی یا لاستیکی روی ناحیه زخم توصیه می‌شود.

روش های مراقبت از زخم پای دیابت

• کنترل قند خون: حفظ سطح مناسب قند خون برای کاهش احتمال بروز زخم ضروری است.
• معاینات منظم پاها: افراد مبتلا به دیابت باید روزانه پاهای خود را بررسی کنند تا کوچک‌ترین زخم‌ها یا تغییرات را سریعاً تشخیص دهند و به پزشک مراجعه کنند.
• انتخاب کفش مناسب: پوشیدن کفش‌هایی که به پا فشار نمی‌آورند و پاها را در برابر زخم‌های جزئی محافظت می‌کنند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

بهبود زخم پای دیابتی

• مراجعه به پزشک: هر زخمی که در پاهای افراد دیابتی ایجاد شود باید به پزشک نشان داده شود تا از پیشرفت آن جلوگیری شود.
• مراقبت‌های تخصصی از زخم: پزشک ممکن است بسته به شدت زخم، پانسمان مخصوص یا روش‌های خاصی برای تمیز کردن زخم تجویز کند.
• درمان عفونت: در صورتی که زخم عفونی شود، از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود. در موارد شدیدتر، درمان‌های جراحی ممکن است لازم باشد.

آیا زخم پای دیابتی منجر به قطع عضو می‌شود؟

بله، متاسفانه زخم پای دیابتی یکی از دلایل اصلی قطع عضو غیر تروماتیک در سراسر جهان است. این عارضه اغلب در صورتی رخ می‌دهد که زخم به موقع شناسایی و درمان نشود، یا به دلیل عفونت شدید و پیشرفته، آسیب‌های عروقی و عصبی، بافت‌ها دچار مرگ گسترده (نکروز/گانگرن) شوند. قانقاریا (مرگ بافتی وسیع) که در گرید ۴ و ۵ واگنر مشاهده می‌شود، معمولاً نیازمند مداخله جراحی برای حذف بافت مرده است و در صورت گسترش شدید عفونت، قطع عضو برای نجات جان بیمار ضروری می‌گردد.

در صورتی که زخم دیابتی درمان نشود یا به موقع مورد توجه قرار نگیرد، خطر قطع عضو وجود دارد. بنابراین، مراقبت صحیح و به موقع از زخم‌ها و معاینات منظم پزشکی می‌تواند از این عارضه جلوگیری کند. در نهایت، کنترل مناسب دیابت و رعایت مراقبت‌های پا، کلید اصلی برای جلوگیری از زخم پای دیابتی و عوارض جدی آن است. معمولا افرادی که زخم­های دیابتی در بدن آن­ها مشاهده می­شود. در بیشترآن­ها این زخم­ها در کف پا دیده می­شود. اگر به موقع زخم پای دیابتی درمان نشود این زخم از کف پا به سطح رویی پا نیز می­رسد وآن قدر گسترش می­یابد که موجب قطع عضو می­شود. اگر به دیابت مبتلا هستید با دیدن کوچک­ترین زخم در کف پا به متخصص مراجعه کنید و درمان خود را آغاز کنید. با کمک خدمات پرستاری در منزل میتوان پانسمان‌های لازم را برای زخم پای دیابتی انجام داد.

جلوگیری از قطع عضو دیابتی

قطع عضو یک عارضه جدی است که در بسیاری از موارد می‌توان با اقدامات پیشگیرانه مناسب و تشخیص زودهنگام از آن جلوگیری کرد. استراتژی‌های پیشگیری بلندمدت شامل کنترل سخت‌گیرانه و مداوم قند خون، معاینه روزانه پاها برای کشف هرگونه تغییر کوچک، انجام ویزیت‌های دوره‌ای منظم نزد پزشک یا متخصص پا و استفاده همیشگی از کفش‌ها و جوراب‌های محافظت‌کننده مناسب است. مراقبت مادام‌العمر از پاها و اتخاذ یک سبک زندگی سالم (ترک سیگار و ورزش منظم) برای بیماران دیابتی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

اکسیژن‌تراپی هایپرباریک و وکیوم تراپی

وکیوم تراپی (Negative Pressure Wound Therapy – NPWT): این روش با استفاده از یک پمپ خلاء ملایم، فشار منفی کنترل‌شده‌ای را بر روی زخم اعمال می‌کند. NPWT چندین کارکرد کلیدی دارد: مایعات و عفونت را به طور مؤثر از بستر زخم خارج می‌کند، تورم را کاهش می‌دهد و مهم‌تر از همه، با تحریک رگ‌زایی، جریان خون را به سمت زخم افزایش داده و رشد بافت جدید را تسریع می‌بخشد. این روش برای زخم‌های بزرگ و دارای ترشحات فراوان بسیار مفید است.

اکسیژن‌تراپی هایپرباریک (Hyperbaric Oxygen Therapy – HBOT): این درمان شامل تنفس ۱۰۰ درصد اکسیژن خالص در یک محفظه پرفشار است. فشار بالای محیط باعث می‌شود اکسیژن بیشتری در پلاسما (بخش مایع خون) حل شده و حتی به بافت‌هایی که به دلیل ایسکمی خون‌رسانی ضعیفی دارند، برسد. این افزایش اکسیژن‌رسانی در مبارزه با عفونت‌های بی‌هوازی و تحریک فرآیندهای حیاتی ترمیم بافت، نقش به‌سزایی دارد.

ماگوت‌تراپی و PRP در ترمیم بافت

ماگوت‌تراپی (لارو درمانی): این روش یک دبریدمان بیولوژیک و کم‌تهاجمی است که در آن از لاروهای استریل نوع خاصی از مگس (Lucilia sericata) استفاده می‌شود. این لاروها با ترشح آنزیم‌های ویژه، بافت مرده و نکروزه را نرم کرده و آن را می‌زدایند، بدون آنکه به بافت سالم آسیبی برسانند. علاوه بر پاک‌سازی، لاروها دارای خواص ضد باکتریایی هستند و رگ‌زایی را نیز تحریک می‌کنند و خطر قطع عضو را در زخم‌های مزمن کاهش می‌دهند.

PRP (پلاسمای غنی از پلاکت): این روش شامل استخراج و غنی‌سازی پلاکت‌ها و فاکتورهای رشد از خون خود بیمار است. تزریق این فاکتورهای رشد به بستر زخم، فرآیندهای طبیعی ترمیم را فعال کرده و به سلول‌ها کمک می‌کند تا سریع‌تر تکثیر یافته و عروق جدید ایجاد کنند، که در تسریع بهبودی زخم‌های دیابتی موثر است.

درمان زخم دیابتی انگشت پا و انگشت شست

زخم‌هایی که در انگشتان، به ویژه انگشت شست، ایجاد می‌شوند، به دلیل نزدیکی به استخوان و خون‌رسانی ضعیف‌تر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و خطر استئومیلیت (عفونت استخوان) در آن‌ها بسیار بالاست. درمان این نواحی بر دو اصل اساسی استوار است: کاهش فشار با استفاده از کفش‌های طبی یا آتل‌بندی‌های تخصصی و دبریدمان دقیق برای جلوگیری از رسیدن عفونت به استخوان. اگر عفونت به بافت استخوانی سرایت کرده باشد، ممکن است نیاز به مداخله جراحی برای برداشتن استخوان آلوده (استخوان‌تراشی) باشد.

چه زمانی جراحی زخم پای دیابتی ضروری است؟

جراحی در درمان زخم پای دیابتی یک گزینه درمانی است که زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که روش‌های غیرجراحی به نتیجه نرسیده‌اند، یا در شرایطی که میزان بافت مرده یا عفونی بسیار گسترده است. اهداف اصلی جراحی عبارتند از: دبریدمان جراحی (برداشتن وسیع بافت‌های فاسد)، اصلاح ناهنجاری‌های استخوانی یا ساختاری پا (مانند انگشت چکشی یا قوس کف پا) برای کاهش فشار و جلوگیری از عود زخم، یا انجام جراحی‌های عروقی (مانند بای‌پس) برای بهبود جریان خون. اگر عفونت پیشرفت کرده و بافت‌ها دچار مرگ گسترده (قانقاریا) شده باشند، جراحی برای حذف بافت آلوده و جلوگیری از گسترش عفونت به سایر قسمت‌های بدن، ضروری خواهد بود.

در مواردی که قانقاریا به طور مشخص در انگشت شست یا سایر انگشتان رخ داده است (واگنر گرید ۴)، جراحی قطع عضو موضعی (آمپوتاسیون) لازم است. این اقدام با هدف جلوگیری از پیشرفت عفونت و سپسیس به کل پا یا بدن انجام می‌شود. همچنین، همانطور که اشاره شد، جراحی می‌تواند شامل تراشیدن یا برداشتن استخوان‌های معیوب در انگشت شست باشد تا فشار کاهش یابد و زخم فرصت ترمیم پیدا کند.

سوالات متداول

۱. آیا زخم پای دیابتی همیشه دردناک است؟

خیر. متاسفانه، به دلیل عارضه نوروپاتی (آسیب عصبی) که ناشی از دیابت است، بسیاری از زخم‌های دیابتی، به ویژه زخم‌های نوع نوروپاتی، در مراحل اولیه یا حتی پیشرفته کاملاً بدون درد هستند. این عدم احساس درد، عامل اصلی تاخیر در مراجعه و پیشرفت پنهان زخم تا مراحل بحرانی است. اگرچه زخم‌های ایسکمیک (ناشی از کاهش خون‌رسانی) معمولاً دردناک هستند، اما نباید عدم وجود درد را نشانه سلامت پا دانست.

۲. مدت زمان بهبودی زخم پای دیابتی چقدر است؟

مدت زمان بهبودی بسیار متغیر است و به شدت زخم و عوامل سیستمیک بیمار بستگی دارد. در صورت درمان مناسب و جریان خون کافی، زخم‌های سطحی می‌توانند ۳ تا ۶ هفته بهبود یابند، اما زخم‌های عمیق‌تر و مزمن ممکن است ۱۴ تا ۲۰ هفته یا حتی بیشتر زمان ببرند. کلید تسریع بهبودی، کنترل دقیق قند خون، حذف فشار از روی زخم، و پیگیری منظم دستورات تخصصی درمان است.

۳. بهترین پماد برای درمان زخم پای دیابتی در مراحل اولیه چیست؟

هیچ پمادی به تنهایی “بهترین درمان قطعی” محسوب نمی‌شود، و هرگونه درمان موضعی باید با دستور پزشک متخصص زخم انجام شود. با این حال، در مراحل اولیه، پمادهایی مانند کلوتریمازول ممکن است برای پیشگیری یا درمان عفونت‌های قارچی استفاده شوند، و مترونیدازول در مواردی که عفونت باکتریایی بی‌هوازی مطرح است، تجویز می‌گردد. استفاده خودسرانه از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی یا پمادهای نامرتبط به شدت توصیه نمی‌شود.

۴. مزایای درمان تخصصی و زودهنگام زخم پای دیابتی چیست؟

درمان فوری و تخصصی زخم دیابتی سه مزیت حیاتی دارد: اولاً، خطر عفونت و خطر قطع عضو به شدت کاهش می‌یابد. ثانیاً، عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی بیمار حفظ یا بهبود می‌یابد. ثالثاً، از هزینه‌های بسیار بالای بستری طولانی‌مدت، جراحی‌های بزرگ و عوارض بعدی جلوگیری می‌شود.

۵. چرا قند خون بالا روند بهبود زخم را مختل می‌کند؟

قند خون بالا به دلیل تأثیرات منفی چندگانه، روند بهبود زخم را کند می‌کند. این وضعیت باعث غلیظ شدن خون شده و توانایی گلبول‌های قرمز را در عبور از مویرگ‌های کوچک و رساندن اکسیژن به بستر زخم کاهش می‌دهد. همچنین، قند اضافی عملکرد دفاعی گلبول‌های سفید را مختل می‌کند و توانایی بدن برای مبارزه موثر با باکتری‌ها و پاک‌سازی بافت‌های مرده را تضعیف می‌نماید.

۶. آیا زخم‌های دیابتی باید خشک یا مرطوب باشند؟

برخلاف توصیه‌های قدیمی، زخم‌ها برای ترمیم سریع‌تر و مؤثرتر، باید در یک “محیط مرطوب ایده‌آل” نگهداری شوند. مرطوب به معنای خیس یا آغشته به ترشحات عفونی نیست، بلکه به این معنی است که پانسمان باید رطوبت کافی را برای رشد سلول‌های جدید و فعالیت آنزیم‌های ترمیم فراهم کند. پانسمان‌های پیشرفته دقیقاً برای حفظ این رطوبت کنترل‌شده طراحی شده‌اند تا فرآیند بهبودی تسهیل شود.

۷. آیا زخم دیابتی می‌تواند عود کند؟

بله، متاسفانه احتمال عود زخم پای دیابتی بسیار بالاست. حتی پس از بهبودی کامل، اگر عوامل خطر اصلی (مانند کنترل ضعیف قند خون، استفاده از کفش نامناسب یا فشارهای مکانیکی مکرر) حذف نشوند، بافت اسکار (جای زخم) یا نواحی مجاور آن به شدت مستعد ایجاد زخم جدید خواهند بود. بنابراین، مراقبت‌های پیشگیرانه و معاینات مادام‌العمر ضروری است.