دیابت چیست وانواع آن کدام است؟ | علائم + درمان

زمان تقریبی مطالعه: 19 دقیقه

دیابت یک بیماری مزمن است که باعث نمی‌شود بدن قند (گلوکز) را به موفقیت جذب و مورد استفاده برای تولید انرژی در سلول‌های خود قرار دهد. این نقص باعث افزایش سطح قند در خون می‌شود. دیابت ناکنترل شده می‌تواند منجر به عوارض جدی گردد و بر انواع مختلف بافت‌ها و اعضا در بدن، از جمله قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها و سیستم عصبی تأثیر بگذارد. عمل هضم غذا شامل تجزیه مواد غذایی مصرفی به منابع مختلف است. وقتی ما کربوهیدرات‌ها مثل نان، برنج و ماکارونی را مصرف می‌کنیم، بدن ما این مواد را به قند (گلوکز) تجزیه می‌کند. هنگامی که گلوکز وارد جریان خون می‌شود، نیاز به انسولین دارد تا به مقصد نهایی‌اش، یعنی داخل سلول‌های بدن، برسد و در آنجا مورد استفاده قرار گیرد. انسولین یک هورمون است که توسط پانکراس (یا لوزالمعده)، یک عضو واقع در پشت معده، تولید می‌شود. پانکراس انسولین را به جریان خون رها می‌کند. انسولین عمل کلید را دارد و درواقع قفل در دیواره‌ی سلول‌ها را باز می‌کند و به گلوکز اجازه می‌دهد تا وارد سلول‌های بدن شود. گلوکز انرژی مورد نیاز برای عملکرد صحیح بافت‌ها و اعضا را فراهم می‌کند.

دیابت چیست؟

دیابت (یا همان بیماری قند خون/مرض شکر) نوعی بیماری متابولیکی مزمن است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که پانکراس (لوزالمعده) انسولین کافی تولید نکند یا بدن نتواند از انسولین تولید شده به درستی استفاده کند. برای درک بهتر، هورمون انسولین را می‌توان به عنوان یک «کلید» در نظر گرفت که وظیفه اصلی آن، هدایت گلوکز (قند سوخت اصلی بدن) به سمت سلول‌های بدن (از جمله سلول‌های عضلانی، چربی و کبد) برای تبدیل به انرژی است.

اگر این کلید کار نکند (به دلیل کمبود انسولین یا مقاوم شدن سلول‌ها در برابر آن)، گلوکز نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود. در نتیجه، گلوکز در جریان خون انباشته شده و منجر به افزایش سطح قند خون (هیپرگلیسمی) می‌شود.در واقع، بدن بیمار در یک پارادوکس قرار می‌گیرد: خون او سرشار از قند است، اما سلول‌هایش از گرسنگی انرژی ناتوان هستند. درک این مکانیسم ساده به بیمار کمک می‌کند تا اهمیت مصرف داروهایی مانند متفورمین یا تزریق انسولین را که اساساً قفل سلول‌ها را باز می‌کنند، درک کند.

دیابت را با چه نام‌هایی می‌شناسند؟

نام علمی و رسمی این بیماری دیابت ملیتوس (Diabetes Mellitus) است. به دلیل ارتباط مستقیم این بیماری با کنترل قند و شکر در بدن، در باور عمومی و محاوره‌ای، به آن بیماری قند یا مرض شکر نیز گفته می‌شود.

در افراد مبتلا به دیابت، یکی از دو حالت زیر رخ می‌دهد:

۱- پانکراس انسولین تولید نمی‌کند یا اگر تولید کند، مقدارش کافی نیست.

۲- پانکراس انسولین تولید می‌کند، اما سلول‌های بدن به آن پاسخ نمی‌دهند و نمی‌توانند به مقدار مورد نیاز از آن استفاده کنند. اگر گلوکز نتواند وارد سلول‌های بدن شود، در جریان خون باقی می‌ماند و سطح گلوکز در خون افزایش می‌یابد. به این پدیده “هایپرگلیسمی” نیز معروف است. دیابت به عنوان یک مشکل جدی باید مورد توجه و مراقبت ویژه‌ای قرار گیرد. در غیر این صورت، می‌تواند به فرد مبتلا به مشکلات گوناگون و خطرناکی منجر شود. برای کسانی که تمایل دارند بیشتر در مورد این بیماری آگاهی پیدا کنند، توصیه می‌شود که به خواندن این مقاله ادامه دهند.

انواع اصلی دیابت و ویژگی‌های آن‌ها

شناخت نوع دیابت اولین گام درمانی است، چرا که استراتژی‌های مدیریتی برای هر نوع تفاوت چشمگیری دارد.

دیابت نوع ۱ (وابسته به انسولین)

این نوع یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین (سلول‌های بتا) در پانکراس حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. این تهاجم منجر به کمبود مطلق یا عدم تولید انسولین در بدن می‌شود. از آنجا که انسولین برای پردازش گلوکز و کسب انرژی حیاتی است، فرد برای بقا نیازمند تزریق روزانه انسولین است. این نوع معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود.با توجه به ریشه خودایمنی این بیماری، در حال حاضر هیچ راه قطعی برای پیشگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد.

دیابت نوع ۲ (مقاومت به انسولین)

این شایع‌ترین شکل دیابت است و حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از کل موارد را تشکیل می‌دهد. مکانیسم اصلی در این نوع، مقاومت به انسولین است؛ یعنی بدن انسولین تولید می‌کند، اما سلول‌ها نسبت به اثر آن بی‌تفاوت شده و به درستی از انسولین استفاده نمی‌کنند. برای جبران این مقاومت، پانکراس مجبور به تولید انسولین بیشتر می‌شود تا حدی که در نهایت خسته شده و از تولید کافی باز می‌ماند. عوامل خطر اصلی شامل چاقی، عدم فعالیت بدنی، و سابقه خانوادگی است. از آنجایی که در این نوع بدن هنوز قادر به تولید انسولین است، اولین خط دفاعی شامل اصلاح سبک زندگی و داروهای خوراکی مانند متفورمین است که به بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین کمک می‌کنند.

دیابت بارداری (Gestational Diabetes)

این نوع از دیابت تنها در دوران بارداری ایجاد می‌شود و معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود. این وضعیت معمولاً به دلیل ترشح هورمون‌های جفت رخ می‌دهد که مقاومت به انسولین در بدن مادر را افزایش می‌دهد. اگرچه این وضعیت موقتی است، اما زنانی که دیابت بارداری داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده قرار دارند. از آنجایی که عوارض این نوع دیابت بر روی جنین معمولاً از حدود هفته‌های ۲۶ بارداری شروع می‌شود، غربالگری دقیق با تست تحمل گلوکز (OGTT) در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری اهمیت حیاتی دارد.

پیش‌دیابت (Prediabetes) چیست؟

پیش‌دیابت مرحله‌ای مهم و هشداردهنده است که در آن سطح قند خون فرد بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز به اندازه‌ای بالا نیست که به طور رسمی به عنوان دیابت نوع ۲ تشخیص داده شود.این مرحله یک «فرصت طلایی» برای بازگشت به سلامتی کامل محسوب می‌شود. افراد مبتلا به پیش‌دیابت نه تنها در معرض خطر بالایی برای پیشرفت به دیابت نوع ۲ هستند، بلکه خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در آن‌ها نیز به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. خبر خوب این است که کاهش تنها ۵ تا ۷ درصد از وزن اولیه و افزایش تحرک می‌تواند خطر پیشرفت بیماری را تا حد زیادی کاهش دهد.

انواع دیگر دیابت

سایر انواع دیابت که کمتر شایع هستند نیز نیاز به تشخیص تخصصی دارند:

• دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان (LADA): این نوع مکانیسم خودایمنی شبیه به نوع ۱ دارد، اما بسیار آهسته‌تر پیشرفت می‌کند و معمولاً در افراد بالای ۳۰ سال تشخیص داده می‌شود. به همین دلیل ممکن است ابتدا با دیابت نوع ۲ اشتباه شود.
• دیابت مونوژنیک (MODY): که به آن دیابت دوران بلوغ جوانان نیز گفته می‌شود، به دلیل یک جهش ژنتیکی خاص ایجاد می‌شود که بر نحوه تولید و استفاده بدن از انسولین تأثیر می‌گذارد. این نوع یک الگوی خانوادگی قوی دارد.
• دیابت نوع 3c: این شکل از دیابت ناشی از آسیب فیزیکی به پانکراس است که علت آن خودایمنی نیست. مواردی مانند پانکراتیت مزمن، سرطان پانکراس یا جراحی برداشتن بخشی از لوزالمعده می‌توانند منجر به این نوع شوند، که در آن توانایی تولید انسولین مختل می‌شود.

برخی از علائم دیابت:

آگاهی از علائم هشدار دهنده، به ویژه در موارد نوع ۱ و شروع سریع بیماری، می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. علائم دیابت می‌توانند بسته به نوع بیماری متفاوت باشند؛ در دیابت نوع ۱، علائم سریع و شدید ظاهر می‌شوند، در حالی که در نوع ۲ ممکن است خفیف و تدریجی باشند. علائم شایع دیابت (علائم دیابت) به شرح زیر هستند:

• تشنگی بسیار شدید و مکرر (پلی‌دیپسی): بدن برای دفع قند اضافی از طریق کلیه‌ها، آب زیادی از دست می‌دهد و فرد دچار کم‌آبی شدید می‌شود.
• تکرر ادرار (پلی‌اوری): به ویژه در طول شب، به دلیل تلاش کلیه‌ها برای دفع گلوکز انباشته شده.
• خستگی مفرط و ضعف: با وجود قند زیاد در خون، سلول‌ها نمی‌توانند از آن استفاده کنند، که منجر به کمبود انرژی مزمن می‌شود.
• کاهش وزن ناخواسته و بی‌دلیل (شایع در نوع ۱): بدن برای تأمین انرژی به جای قند، شروع به سوزاندن ذخایر چربی و ماهیچه می‌کند.
• تاری دید: قند بالای خون می‌تواند باعث تورم موقت لنز چشم شده و قدرت تمرکز را مختل کند.
• دیر جوش خوردن زخم و بریدگی‌ها: قند خون بالا به مرور زمان به سیستم ایمنی و عروق خونی آسیب می‌زند و توانایی بدن برای ترمیم بافت‌ها را کُند می‌کند.
• افزایش اشتها (گرسنگی شدید): بدن به اشتباه سیگنال گرسنگی می‌دهد، زیرا قند به سلول‌ها نمی‌رسد.
• گزگز کردن، بی‌حسی یا درد در دست‌ها و پاها: این‌ها نشانه‌های اولیه آسیب عصبی ناشی از قند بالا هستند که به آن نوروپاتی محیطی گفته می‌شود.
• همچنین، در زنان ممکن است علائمی نظیر خشکی پوست به همراه خارش و عفونت‌های قارچی مکرر یا عفونت‌های مجاری ادراری ظاهر شود. در مردان، علائم ممکن شامل کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ، و کاهش قدرت عضلانی باشد.
• نوع ۱ دیابت بیشتر در کودکان، نوجوانان و جوانان رخ می‌دهد و علائم آن ممکن است به سرعت در چند هفته یا چند ماه ظاهر شود. در آنجا علائم اضافی نیز شامل تهوع، استفراغ، درد معده، و عفونت‌های قارچی یا عفونت‌های دستگاه ادراری می‌شود.
• نوع ۲ دیابت و پیش دیابت بیشتر در بزرگسالان رخ می‌دهد. در بسیاری از موارد، افراد ممکن است علائمی نداشته باشند یا آن را تشخیص ندهند، زیرا در طول چندین سال به آرامی تکامل می‌یابد.
• همچنین، دیابت بارداری که در زنان در دوران بارداری اتفاق می‌افتد، ممکن است علائم خاصی نداشته باشد و توسط متخصص زنان و زایمان برای آزمایش در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری بررسی می‌شود.

علائم دیابت نوع دو در زنان

علاوه بر علائم عمومی، زنان ممکن است علائم مختص به خود را تجربه کنند که ناشی از آسیب‌های عروقی یا افزایش قند در محیط‌های خاص بدن است:

• عفونت‌های قارچی واژن و برفک دهانی مکرر: افزایش قند در ترشحات واژن محیطی مناسب برای رشد قارچ‌ها فراهم می‌کند.
• عفونت‌های مجاری ادراری (UTI) مکرر: عفونت‌های باکتریایی به دلیل قند بالای ادرار.
• خشکی واژن و اختلال عملکرد جنسی زنانه: ناشی از آسیب عصبی و عروقی طولانی‌مدت.
• ارتباط با سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): زنان مبتلا به PCOS به طور ذاتی مقاومت به انسولین بیشتری دارند، که خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آن‌ها به شدت افزایش می‌دهد. آگاهی از این ارتباط ضروری است تا زنان جوان با سابقه PCOS، غربالگری دیابت را جدی‌تر بگیرند.

علائم دیابت در جوانان و کودکان

با افزایش چاقی در کودکان و نوجوانان، دیابت نوع ۲ در این گروه سنی رو به افزایش است. تشخیص زود هنگام برای جلوگیری از کتواسیدوز دیابتی (DKA) در نوع ۱ حیاتی است.

• علائم نوع ۱ (در کودکان): علائم معمولاً سریعاً و با شدت بروز می‌کند و می‌تواند شامل کاهش وزن چشم‌گیر و بوی دهان میوه‌مانند باشد. این بوی میوه (کتون‌ها) نشان‌دهنده شروع وضعیت اورژانسی کتواسیدوز است که نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
• علائم نوع ۲ (در جوانان): در کودکان و جوانان مبتلا به نوع ۲، علائمی چون تکرر ادرار شبانه و لکه‌های سیاه روی پوست شایع است. این لکه‌ها که در اصطلاح پزشکی آکانتوزیس نیگریکانس نامیده می‌شوند، معمولاً در نواحی چین‌دار پوست مانند گردن، زیر بغل یا کشاله ران دیده می‌شوند. این ضایعات پوستی یک زنگ خطر فیزیکی هستند که نشان‌دهنده مقاومت شدید به انسولین در بدن جوان هستند و نیاز به پیگیری سریع برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ دارند.

دیابت نوع ۲ چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص دقیق دیابت بر اساس معیارهای بین‌المللی و از طریق آزمایش خون در منزل انجام می‌شود که سطوح گلوکز را در شرایط مختلف بررسی می‌کند.تشخیص دیابت نیازمند مجموعه‌ای از آزمایشات استاندارد است که تصویری کامل از وضعیت متابولیک بدن ارائه می‌دهند:

• آزمایش قند خون ناشتا (FPG): این تست پس از حداقل ۸ ساعت ناشتایی انجام می‌شود. سطح 126mg/dL یا بالاتر، در دو نوبت جداگانه، نشان‌دهنده دیابت است.
• آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c): این آزمایش میانگین قند خون را طی ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد. سطح 6.5 درصد یا بالاتر، تشخیص دیابت را تأیید می‌کند. توضیح کاربردی: این تست به نوعی «فیلم سه ماهه» قند خون شماست، در حالی که تست ناشتا یک «عکس لحظه‌ای» است. A1C به دلیل نشان دادن نوسانات پنهان (مانند قند بالا در طول شب) که تست‌های لحظه‌ای از دست می‌دهند، ابزاری قدرتمند برای تشخیص و پیگیری درمان است.
• تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT): سطح قند خون را قبل و دو ساعت پس از نوشیدن محلول قندی حاوی 75g گلوکز اندازه‌گیری می‌کند. قند خون 200mg/dL یا بیشتر در حالت ۲ ساعته، نشان‌دهنده دیابت است.
• آزمایش قند خون تصادفی: اگر قند خون 200mg/dL یا بیشتر در هر زمان، به همراه علائم کلاسیک دیابت (مانند تشنگی شدید و تکرر ادرار) مشاهده شود، تشخیص دیابت گذاشته می‌شود.

معیارهای تشخیصی دیابت بر اساس استاندارد انجمن دیابت آمریکا (ADA) در جدول زیر خلاصه شده است:

نوع آزمایش	ناحیه نرمال	پیش‌دیابت (افزایش ریسک)	تشخیص قطعی دیابت
قند خون ناشتا (FPG)	کمتر از 100mg/dL	100 تا 125mg/dL	126mg/dL یا بالاتر (در دو نوبت)
هموگلوبین A1C (قند ۳ ماهه)	کمتر از 5.7 درصد	5.7 تا 6.4 درصد	6.5 درصد یا بالاتر
تست تحمل گلوکز ۲ ساعته (OGTT)	کمتر از 140mg/dL	140 تا 199mg/dL	200mg/dL یا بالاتر

تشخیص دیابت بارداری

برای تشخیص دیابت بارداری از آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) استفاده می‌شود که معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌گردد. این زمان‌بندی به این دلیل است که در این بازه، مقاومت به انسولین ناشی از هورمون‌های جفت به اوج خود می‌رسد و غربالگری در این زمان، مؤثرترین راه برای شناسایی و مدیریت زودهنگام خطر برای مادر و جنین است.

چه فرقی بین دیابت نوع ۱ و ۲ وجود دارد؟

دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ دو نوع مختلف از بیماری دیابت هستند، که اختلافات مهمی در ریشه‌ها و مکانیسم ظهور دارند:

1. دیابت نوع ۱:

• دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است. این به معنایی است که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولید کننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و آنها را تخریب می‌کند.
• در نتیجه، انسولین به طور کامل تولید نمی‌شود و بدن باید از منابع خارجی برای تزریق انسولین بهره‌برداری کند.
• دیابت نوع ۱ به طور معمول در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود. این به اصطلاح به عنوان “دیابت نوجوانی” نیز شناخته می‌شود.

2. دیابت نوع ۲:

• در دیابت نوع ۲، بدن هنوز انسولین تولید می‌کند، اما سلول‌ها به اندازه کافی به آن پاسخ نمی‌دهند. این به عبارت دیگر به مقاومت در برابر انسولین اطلاق می‌شود.
• بیشتر موارد دیابت نوع ۲ در بزرگسالان دیده می‌شود، اما اخیراً در برخی موارد نیز در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود، که عمدتاً به اضافه وزن و چاقی مرتبط است.

خطراتی که در هر دو نوع دیابت وجود دارد:

• اگر قند خون به نظر مناسب کنترل نشود، ممکن است به اعضای بدن مختلف، از جمله چشم‌ها، کلیه‌ها، پایانه‌های عصبی، و دیگر سازمان‌ها آسیب وارد کند.
• پیش‌دیابت نیز می‌تواند به صورت میانجی در مسیر تبدیل به دیابت نوع ۲ وارد شود.

به عبارت دیگر، مهمترین اقدام برای جلوگیری از اثرات خطرناک دیابت در هر دو نوع، کنترل قند خون است. از طریق تغییرات در سبک زندگی، از جمله تغذیه سالم، کاهش وزن (در صورت لزوم)، و ورزش منظم می‌توان به این هدف دست یافت. برای تشخیص دیابت نوع ۲ و پیش‌دیابت، پزشک در منزل ممکن است به آزمایش‌های مختلفی از جمله اندازه‌گیری سطح قند خون و آزمایش خون A1C را بهره‌برداری کند.

دیابت نوع ۲ یکی از مشکلات سلامتی روزمره است که بسیاری از افراد با آن روبرو می‌شوند. برای پیشگیری از این بیماری و کنترل قند خون، رعایت برنامه غذایی مناسب و ایجاد عادات سالم زندگی امری بسیار حیاتی است.

عوامل غذایی مؤثر در افزایش قند خون و افزایش خطر دیابت نوع ۲:

یکی از مهم‌ترین عوامل در ایجاد دیابت نوع ۲، برنامه غذایی افراد است. انتخاب‌های غذایی مانند مصرف غذاهای چرب و شیرین می‌توانند به افزایش قند خون و خطر دیابت منجر شوند. بنابراین، رعایت یک رژیم غذایی سالم و متنوع می‌تواند به کنترل و جلوگیری از این بیماری کمک کند. از جمله مواد غذایی نادرست که می‌توانند قند خون را بالا ببرند عبارتند از برنج، نان سفید، میوه‌های خشک و نوشیدنی‌های ورزشی و انرژی‌زا.

راه‌های پیشگیری از دیابت نوع ۲:

1. کنترل وزن: یکی از راه‌های مهم پیشگیری از دیابت نوع ۲، کنترل وزن است. با کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد از وزن فعلی خود، می‌توانید خطر ابتلا به دیابت را کاهش دهید یا آن را به تأخیر بیندازید. حتماً باید تلاش کنید وزن کاهش یافته را حفظ کنید.
2. برنامه غذایی سالم: رعایت یک برنامه غذایی سالم بسیار مهم است. کاهش مصرف کالری و انتخاب وعده‌های کوچک‌تر با کمترین مقدار چربی و شکر، به کنترل وزن کمک می‌کند. همچنین تنوع در مصرف غذاها از جمله غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات را ترجیح دهید. همچنین بهتر است مصرف گوشت قرمز و گوشت‌های فرآوری‌شده را محدود کنید.
3. ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کاهش وزن و کنترل سطح قند خون کمک کند. تلاش کنید هفته‌اندازه حداقل ۵ روز و حداقل ۳۰ دقیقه ورزش منظم داشته باشید. پیشنهاد می‌شود با پزشک مشورت کنید تا نوع ورزش مناسب برای شما را تعیین کنید.
4. ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند به مقاومت به انسولین کمک کند و خطر دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. اگر سیگار می‌کشید، تلاش کنید آن را کنار بگذارید.
5. خواب کافی: برای پیشگیری از دیابت نوع ۲، خواب کافی اهمیت دارد. اختلال در خواب و کمبود خواب می‌توانند با افزایش مقاومت به انسولین همراه شوند و باعث افزایش وزن نیز شوند. بنابراین، توصیه می‌شود که برای حفظ سلامتی، به خواب کافی اختصاص دهید.

با رعایت این تدابیر و تغییر به سمت یک سبک زندگی سالم، می‌توانید خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش دهید یا آن را از طریق پیشگیری مدیریت کنید

آیا دیابت قابل درمان است؟

خیر! در حال حاضر هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد، اما این بیماری می‌تواند بهبود یابد. وقتی دیابت بهبود می‌یابد، به این معنی است که بدن دیگر نشانه‌های دیابت را ندارد، اگرچه این بیماری از نظر پزشکی هنوز وجود دارد. پزشکان در مورد اینکه دقیقاً چه چیزی باعث بهبودی می‌شود، به توافق نهایی نرسیده‌اند، اما همه آن‌ها سطوح A1C زیر ۶ درصد را به عنوان یک عامل مهم در نظر می‌گیرند. سطح A1C نمایانگر سطح قند خون فرد در ۳ ماه گذشته است. با توجه به مراقبت از دیابت، بهبودی می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد:

• بهبودی نسبی: زمانی که سطح گلوکز خون فرد حداقل به مدت یکسال کمتر از سطح یک فرد دیابتی باشد، بدون نیاز به مصرف داروهای دیابت.
• بهبودی کامل: زمانی که سطح گلوکز خون به طور کامل به محدوده طبیعی بازگردد و حداقل به مدت یکسال بدون مصرف هیچ دارویی در آن باقی بماند.
• بهبودی طولانی مدت: زمانی که بهبودی کامل حداقل ۵ سال طول بکشد. حتی اگر یک فرد سطح گلوکز خون خود را به مدت ۲۰ سال در حد طبیعی نگه دارد، پزشک همچنان دیابت او را در حال بهبود می‌داند.

دستیابی به بهبودی دیابت می‌تواند با تغییرات در تمرینات ورزشی یا رژیم غذایی ایجاد شود. درمان و کنترل دیابت به نوع آن، میزان کنترل سطح گلوکز خون و وضعیت سلامت دیگر مبتلایان بستگی دارد. برای نوع ۱، تزریق در منزل انسولین روزانه ضروری است، زیرا پانکراس افراد دیابت نوع ۱ دیگر انسولین تولید نمی‌کند. برای نوع ۲، درمان ممکن است شامل داروها، انسولین و تغییرات در سبک زندگی باشد، مانند کاهش وزن، انتخاب یک رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی.

بهبودی در مورد دیابت بارداری نیز وجود دارد. اگر سطح گلوکز شما به طور معقولی کنترل نشده باشد، درمان اصلاح رژیم غذایی و فعالیت بدنی منظم ممکن است کافی باشد. اگر این تدابیر کافی نباشند، پزشک ممکن است داروها یا انسولین را تجویز کند.

روش‌های درمان دیابت

مدیریت دیابت یک فرآیند پیچیده و روزمره است که نیازمند هماهنگی دقیق بین دارودرمانی، پایش و اصلاح سبک زندگی است. هدف اصلی درمان، حفظ سطح قند خون در محدوده ایمن و پیشگیری فعال از عوارض مزمن است.

• پایش منظم قند خون: پایش روزانه با دستگاه‌های گلوکومتر (SMBG) یا استفاده از مانیتورینگ مداوم گلوکز (CGM) ضروری است. دستگاه‌های CGM مزیت بسیار مهمی دارند: آن‌ها نه تنها قند لحظه‌ای را نشان می‌دهند، بلکه روند تغییرات (مثلاً سرعت افزایش یا افت قند) را به صورت دینامیک نمایش می‌دهند. این اطلاعات پویا برای تنظیم دقیق دوز انسولین و جلوگیری از هایپوگلیسمی‌های ناگهانی، به ویژه در شب، بسیار مهم‌تر از یک عدد نقطه‌ای است.
• انسولین درمانی: انسولین درمان اصلی برای دیابت نوع ۱ است و در بسیاری از موارد دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری نیز برای کنترل بیماری و جلوگیری از آسیب‌های بلندمدت تجویز می‌شود.
• داروهای خوراکی: متفورمین رایج‌ترین داروی خوراکی برای مدیریت دیابت نوع ۲ است که با افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین موجود در بدن کار می‌کند.
• کنترل فشار خون و چربی خون: کنترل این عوامل خطر به طور مساوی با کنترل قند مهم است. برای جلوگیری از عوارض قلبی، کلیوی و چشمی، پزشک اغلب داروهای تنظیم‌کننده فشار خون و استاتین‌ها را برای کنترل کلسترول تجویز می‌کند. این داروها برای حفظ سلامت عروق حیاتی هستند.

عوارض حاد دیابت (موارد اورژانسی)

تهدید اصلی دیابت، قند بالای لحظه‌ای نیست؛ بلکه آسیب تدریجی و خاموشی است که قند خون کنترل نشده به مرور زمان به اعصاب و عروق خونی وارد کرده و منجر به عوارض مزمن و اغلب جبران‌ناپذیر می‌شود.این عوارض نیاز به مراقبت‌های اورژانسی دارند و در صورت عدم درمان سریع، می‌توانند زندگی بیمار را تهدید کنند:

• کتواسیدوز دیابتی (DKA): این وضعیت اغلب در دیابت نوع ۱ رخ می‌دهد. هنگامی که انسولین کافی وجود ندارد، بدن به جای قند، شروع به سوزاندن چربی می‌کند و در این فرآیند، اسیدهای سمی به نام کتون تولید می‌شوند که خون را اسیدی می‌کنند. این وضعیت تهدیدکننده‌ی زندگی است و علائم آن شامل تشنگی شدید، تنگی نفس، درد شکمی، استفراغ و بوی میوه‌ای دهان است. یک نکته حیاتی این است که DKA می‌تواند اولین نشانه دیابت نوع ۱ باشد، حتی در بزرگسالان، و نباید با بیماری‌های گوارشی یا اضطراب ساده اشتباه گرفته شود.
• هایپوگلیسمی شدید (افت قند خون): کاهش شدید قند خون، به ویژه در افرادی که انسولین یا داروهای خاص مصرف می‌کنند (قند زیر 70mg/dL). علائم می‌تواند از لرزش و تعریق شروع شود و در صورت عدم درمان سریع، منجر به تشنج، از دست دادن هوشیاری یا کما شود.
• وضعیت هیپرگلیسمیک هیپراسمولار (HHS): بیشتر در نوع ۲ رخ می‌دهد و با قند خون بسیار بالا (معمولاً بالای 600mg/dL) و کم‌آبی شدید همراه است.

عوارض مزمن و طولانی مدت دیابت

قند خون بالا در طولانی مدت به سیستم عروقی و عصبی آسیب می‌رساند:

• بیماری‌های قلبی و عروقی: دیابت به شدت خطر تصلب شرایین، حمله قلبی، و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. باید توجه داشت که کنترل فشار خون و چربی خون برای جلوگیری از این عوارض، به اندازه کنترل قند خون، حیاتی است.
• آسیب کلیوی (نفروپاتی): دیابت علت اصلی بیماری‌های مزمن کلیوی و نیاز به دیالیز است. آسیب به عروق کوچک کلیه‌ها به تدریج توانایی آن‌ها در فیلتر کردن خون را از بین می‌برد.
• آسیب عصبی (نوروپاتی): معمولاً به صورت نوروپاتی محیطی در پاها و دست‌ها ظاهر می‌شود که با بی‌حسی، گزگز کردن، سوزش یا درد (به خصوص در شب) شروع می‌شود. این بی‌حسی، بیمار را در برابر آسیب‌های فیزیکی پاها بسیار آسیب‌پذیر می‌کند.
• مشکلات چشمی (رتینوپاتی دیابتی): آسیب به عروق خونی شبکیه که می‌تواند منجر به تاری دید و در نهایت نابینایی شود.
• مشکلات پا و زخم دیابتی: این یکی از جدی‌ترین عوارض است. آسیب عصبی (عدم احساس درد) و گردش خون ضعیف (واسکولوپاتی) یک ترکیب فاجعه‌بار ایجاد می‌کنند. این نقص در گردش خون، ترمیم زخم‌ها را متوقف کرده و آن را مستعد عفونت می‌کند. عدم مراقبت تخصصی از زخم‌های کوچک می‌تواند منجر به ایجاد زخم دیابتی عمیق شود که خطر قطع عضو را به شدت افزایش می‌دهد. در برخی موارد، پیشرفت زخم تا مرحله نیاز به قطع عضو می‌تواند کمتر از ۳۰ روز طول بکشد.

اشخاصی که بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند عبارتند از:

برای نوع ۱:

• افرادی که تاریخچه خانوادگی دیابت دارند.
• افرادی که از بیماری‌های لوزالمعده رنج می‌برند.

برای نوع ۲ و پیش دیابت:

• افرادی که بستگان نزدیکشان به نوع ۲ دیابت مبتلا هستند.
• افرادی که BMI آن‌ها ۲۳ و بالاتر است.
• افرادی که فعالیت بدنی کمتری دارند و سبک زندگی کم‌تحرکی دارند.
• افرادی که تاریخچه دیابت بارداری دارند.
• افرادی که سطح کلسترول خونشان بالاست.
• افرادی که فشار خون بالا دارند.
• افراد بالای ۴۵ سال.
• افرادی که تحمل گلوکز آن‌ها با اختلال مواجه است.

برای دیابت بارداری، این شرایط و عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند:

1. چاقی یا اضافه وزن: زنانی که دارای وزن اضافی هستند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.
2. سابقه خانوادگی: اگر در خانواده شما سابقه دیابت وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به دیابت بارداری برای شما بیشتر است.
3. سابقه زایمان نوزاد با وزن بالا: اگر قبلاً نوزادی به دنیا آورده‌اید که وزن تولدی آن برابر با ۴ کیلوگرم یا بیشتر بوده است، احتمال دیابت بارداری در بارداری‌های بعدی افزایش می‌یابد.
4. سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی: اگر در بارداری‌های گذشته خود دچار دیابت بارداری شده‌اید، خطر ابتلا در بارداری فعلی نیز وجود دارد.

در طول زمان، داشتن میزان بالایی از گلوکز در خون می‌تواند به افراد مشکلاتی ایجاد کند، شامل:

1. مشکلات چشمی: تغییرات در سطح مایعات، تورم در بافت‌ها و آسیب به عروق خونی چشم می‌تواند مشکلات چشمی را ایجاد کند.
2. مشکلات پایی: آسیب به اعصاب و کاهش جریان خون در پاها می‌تواند مشکلات پایی را تشدید کند.
3. بیماری‌های لثه و دندان: مقدار بالای گلوکز در بزاق باعث رشد باکتری‌های مضر در دهان می‌شود و ممکن است به مشکلات لثه و دندان منجر شود.
4. بیماری‌های قلبی و عروقی: آسیب به رگ‌های خونی و اعصاب کنترل‌کننده قلب و عروق خونی می‌تواند بیماری‌های قلبی و عروقی را تسهیل کند.
5. بیماری‌های کلیوی: آسیب به رگ‌های خونی در کلیه ممکن است به مشکلات کلیوی منجر شود.
6. مشکلات عصبی (نوروپاتی دیابتی): آسیب به اعصاب و رگ‌های خونی کوچک می‌تواند مشکلات عصبی را ایجاد کند.
7. مشکلات جنسی و مثانه: آسیب به اعصاب و کاهش جریان خون در اندام تناسلی و مثانه ممکن است مشکلات جنسی و مثانه را تاثیر بدهد.
8. بیماری‌های پوستی: تغییرات در رگ‌های خونی کوچک ممکن است به بیماری‌های پوستی منجر شود.

عدم مدیریت مناسب دیابت می‌تواند مشکلات دیگری نیز به دنبال داشته باشد:

1. افزایش فشار خون و کلسترول: دیابت نوع ۲ می‌تواند سبب افزایش فشار خون و میزان کلسترول مضر در خون شود. این امر می‌تواند به مشکلات قلبی-عروقی منجر شود.
2. مشکلات سلامت مغز: دیابت ممکن است به آسیب مغزی و مشکلات ذهنی منجر شود.

برای مدیریت بهتر دیابت و پیشگیری از عوارض آن، مهم است که رژیم غذایی مناسب را دنبال کنید، فعالیت‌های ورزشی را انجام دهید، داروها را به دقت مصرف کنید و با پزشک خود همکاری کنید. همچنین باید سطح گلوکز خون خود را مداوم نظارت کنید و اقداماتی را انجام دهید که به کاهش میزان گلوکز در خون کمک کنند. همچنین فعالیت‌های ذهنی و جسمی را در روزمره خود جای دهید تا از سلامت مغز و بدن خود مراقبت کنید.

آیا دیابت نوع ۱ قابل پیشگیری است؟

در حال حاضر، به دلیل ماهیت خودایمنی دیابت نوع ۱، هیچ راه شناخته شده یا واکسن قطعی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. تمام تمرکز علمی بر روی تشخیص زودهنگام و مدیریت تهاجمی برای جلوگیری از عوارض است.

پیشگیری و کنترل دیابت نوع ۲ از طریق اصلاح سبک زندگی

پیشگیری از دیابت نوع ۲ و برگشت‌پذیر کردن مرحله پیش‌دیابت از طریق تغییرات پایدار در سبک زندگی کاملاً امکان‌پذیر است.

• کاهش وزن اضافی: کاهش حتی 5 تا 7 درصد از وزن اولیه بدن (مثلاً 5 کیلوگرم در فرد 100 کیلویی) می‌تواند به طور چشمگیری مقاومت به انسولین را بهبود بخشد. تحقیقات نشان داده‌اند که این کاهش وزن کوچک می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را تا 58 درصد کاهش دهد. این هدف کوچک، انگیزه‌بخش‌ترین نقطه برای شروع تغییر است.
• افزایش فعالیت بدنی: انجام حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی متوسط در هفته (مانند پیاده‌روی تند) به همراه تمرینات قدرتی (مانند پیلاتس) به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را بهتر جذب کرده و حساسیت به انسولین را افزایش دهند.
• رژیم غذایی سالم: تمرکز بر غذاهای کم چربی و کالری و پر فیبر (مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل) ضروری است. مشورت با متخصص تغذیه برای شمارش کربوهیدرات‌ها و پرهیز از مصرف غذاهای حاوی چربی اشباع شده (مانند بیکن) برای کاهش خطر حملات قلبی، بسیار مهم است.
• ترک سیگار و مدیریت استرس: سیگار کشیدن به طور مستقیم به عروق آسیب می‌زند و گردش خون را مختل می‌کند، که روند بهبود زخم را به شدت کُند کرده و خطر عوارض جدی مانند قطع عضو را افزایش می‌دهد.

مدیریت جامع دیابت در منزل: آسایش و تخصص در کنار شما

بیماری دیابت، به ویژه در بیماران سالمند یا افرادی که با عوارض مزمن متعدد (مانند نارسایی کلیه یا مشکلات قلبی) دست و پنجه نرم می‌کنند، نیازمند مراقبت مداوم، هماهنگ و تخصصی است. ارسطو با اعزام تیم‌های مجرب پرستاری و پزشکی، مدیریت کامل دیابت را در محیط آرام و امن منزل شما فراهم می‌کند. این رویکرد نه تنها آسایش بیمار را تضمین می‌کند، بلکه از رفت و آمدهای خسته‌کننده به مراکز درمانی جلوگیری کرده و به مدیریت استرس و کنترل بهتر بیماری کمک می‌کند. هدف ما این است که بیمار و خانواده به جای تمرکز بر ترس از عوارض، بتوانند بر زندگی با کیفیت تمرکز کنند.

• پایش منظم و دقیق قند خون: پرستار بیمار در منزل ارسطو پایش روزانه قند خون (SMBG) را انجام می‌دهند و در صورت لزوم، اطلاعات حاصل از مانیتورینگ مداوم گلوکز (CGM) را تحلیل می‌کنند. این تحلیل روند قند خون، نه فقط اعداد لحظه‌ای، به پرستار کمک می‌کند تا تغییرات قند خون، به ویژه افت قند شبانه، را زودتر تشخیص دهد و دوز انسولین و داروها را زیر نظر پزشک با دقت بسیار بالا تنظیم کند.
• تزریق انسولین و داروهای تجویزی در منزل: تزریق دقیق انسولین و سایر داروهای خوراکی در زمان‌های مقرر، با رعایت کامل اصول بهداشتی و بر اساس رژیم غذایی بیمار انجام می‌شود. این اقدام از خطاهای دوز که می‌تواند منجر به اورژانس‌های حاد هایپو یا هایپرگلیسمی شود، جلوگیری می‌کند.
• مراقبت‌های تخصصی زخم پا (نجات اندام): زخم پای دیابتی یک وضعیت اورژانسی است و درمان خودسرانه در منزل به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. تیم تخصصی ارسطو با نظارت مستمر بر پاها و رسیدگی و درمان زخم‌ بستر در منزل و زخم دیابتی توسط پرستاران آموزش‌دیده، از پیشرفت زخم و عفونت جلوگیری می‌کند. در صورت نیاز به تکنیک‌های پیشرفته، ارسطو می‌تواند خدمات تخصصی مانند تراپی فشار منفی (NPWT) را برای خروج ترشحات، کاهش عفونت و تحریک رشد بافت ترمیم‌کننده به منزل شما بیاورد. این مراقبت‌ها برای جلوگیری از قطع عضو حیاتی هستند.

کنترل علائم حیاتی: بررسی مداوم فشار خون، چربی خون و سایر عوامل خطرساز مرتبط با عوارض قلبی-عروقی و کلیوی، بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه مراقبتی است تا مدیریت جامع خطر انجام پذیرد.

حوزه مراقبت	خدمات ارائه شده توسط ارسطو	مزیت کلیدی برای بیمار
پایش و تنظیم دقیق	پایش منظم قند خون (SMBG/CGM)، تزریق دقیق انسولین و داروهای خوراکی	تنظیم صحیح دوز بر اساس روند قند خون و جلوگیری از اورژانس‌های حاد (هایپو/هایپر)
کنترل عوارض پا	مراقبت تخصصی زخم پای دیابتی، استفاده از تکنیک‌های پیشرفته (مانند NPWT)	پیشگیری فوری از عفونت، کاهش خطر قطع عضو و تسریع ترمیم زخم
هماهنگی و آموزش	مشاوره تغذیه، برنامه‌ریزی فعالیت بدنی، آموزش اقدامات اورژانسی	توانمندسازی بیمار و خانواده برای زندگی مستقل‌تر و ایمن‌تر با دیابت

پرسش‌های متداول

آیا افراد دیابتی می‌توانند مواد نشاسته‌ای مانند نان و ماکارونی بخورند؟

بله، اما با کنترل مقدار. نباید کربوهیدرات‌ها را به طور کامل از رژیم غذایی حذف کرد، زیرا آن‌ها منبع اصلی انرژی بدن هستند. نکته کلیدی در دیابت، مدیریت سهمیه مصرف کربوهیدرات‌ها و تمرکز بر غلات کامل و فیبردار است تا قند خون به یکباره افزایش پیدا نکند. مشاوره با متخصص تغذیه برای تعیین میزان و نوع کربوهیدرات‌های مناسب روزانه ضروری است.

بیمار دیابتی هر چند وقت یکبار باید آزمایش خون (A1C) بدهد؟

اگر قند خون بیمار به خوبی کنترل شده و در محدوده هدف قرار داشته باشد، معمولاً هر شش ماه یکبار کفایت می‌کند. اما اگر کنترل قند خون ضعیف است، درمان دارویی تغییر کرده، یا بیمار در سنین رشد (جوانان) قرار دارد، لازم است حداقل هر سه ماه یکبار آزمایش A1C تکرار شود تا وضعیت کنترل بلندمدت دیابت ارزیابی شود.

آیا می‌توان پیش‌دیابت را درمان کرد و به حالت عادی برگشت؟

بله، مرحله پیش‌دیابت کاملاً قابل برگشت است. این مرحله یک فرصت حیاتی برای مداخله است. تغییرات جدی و پایدار در سبک زندگی، به ویژه کاهش 5 تا 7 درصد از وزن بدن و افزایش منظم فعالیت بدنی، می‌تواند مقاومت به انسولین را بهبود بخشد و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا حد زیادی از بین ببرد.

اگر قند خونم افت کرد (هایپوگلیسمی)، چه اقدامی باید انجام دهم؟

در صورت احساس علائم افت قند (مانند لرزش، تعریق یا گیجی) و تأیید قند زیر 70mg/dL، باید از قانون ۱۵-۱۵ پیروی کنید. 15 گرم قند ساده (مانند نصف لیوان آبمیوه، چند حبه قند، یا قرص گلوکز) مصرف کنید. 15 دقیقه صبر کنید و دوباره قند خون را اندازه بگیرید. اگر هنوز پایین بود، 15 گرم دیگر قند مصرف کنید. اگر افت قند شدید است یا بیمار هوشیاری خود را از دست داده، فوراً باید با اورژانس تماس بگیرید.

اگر سرما خوردم یا بیمار شدم، آیا مدیریت دیابت سخت می‌شود؟

بله، هر نوع بیماری، حتی سرماخوردگی ساده، برای بدن استرس‌زا است. استرس می‌تواند باعث ترشح هورمون‌هایی شود که مقاومت به انسولین را افزایش داده و سطح قند خون را بالاتر ببرند. در دوران بیماری، نیاز به پایش قند خون و کتون‌ها افزایش می‌یابد و ممکن است نیاز به تنظیم موقت دوز داروها (زیر نظر پزشک) باشد.

چگونه می‌توان از عوارض جدی دیابت (مانند قطع عضو) پیشگیری کرد؟

پیشگیری از عوارض جدی به ویژه زخم پای دیابتی، بر دو محور اصلی استوار است: ۱. کنترل دقیق و پایدار قند خون و ۲. مراقبت روزانه و وسواس‌گونه از پاها. افراد مبتلا باید روزانه پاهای خود را بررسی کنند، از کفش‌های محافظ و مناسب استفاده کرده، و در صورت مشاهده کوچکترین زخم، خراش، تاول یا نشانه‌ای از بی‌حسی، فوراً به پزشک یا پرستار متخصص زخم (مانند خدمات ارسطو) مراجعه کنند. نادیده گرفتن یک آسیب کوچک در پا می‌تواند پیامدهای فاجعه‌بار و غیرقابل برگشتی داشته باشد.