هر آنچه که باید درباره سکته قلبی بدانید!
زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقهسکته قلبی یکی از جدی‌ترین اورژانس‌های پزشکی است که درک صحیح مکانیسم وقوع، علائم هشداردهنده و اقدامات حیاتی اولیه، می‌تواند تفاوت میان زندگی و مرگ باشد. هدف این گزارش، ارائه اطلاعات کاربردی و علمی به زبان ساده است تا هر فردی بتواند در زمان بحران، تصمیمی آگاهانه بگیرد و همچنین با مدیریت دقیق سبک زندگی، خطر وقوع حمله قلبی مجدد را به حداقل برساند.
حمله قلبی چیست؟
حمله قلبی به وقوع می‌پیوندد زمانی که عضله قلب به مقدار کافی خون دریافت نمی‌کند. این وضعیت به نام “انفارکتوس میوکاردی” یا “Myocardial infarction” نیز شناخته می‌شود و به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد. حمله قلبی یک وضعیت اورژانسی است و اگر درمان به موقع انجام نشود، زندگی بیمار در معرض خطر قرار خواهد گرفت. هر چه اختلال در تامین خون به قلب مدت زمان بیشتری داشته باشد، آسیب به عضله قلب نیز بیشتر خواهد برداشت.
سکته قلبی چگونه اتفاق می‌افتد؟
سکته قلبی که در اصطلاح پزشکی به آن انفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction) گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که جریان خون غنی از اکسیژن به بخشی از عضله قلب کاهش یا قطع می‌شود Query Note. این وضعیت را می‌توان به نوعی “بحران در سیستم لوله‌کشی” قلب تشبیه کرد. برای درک این موضوع، باید به ریشه اصلی بیماری توجه کنیم: آترواسکلروز.
بیماری اصلی که باعث حملات قلبی می‌شود، بیماری عروق کرونر قلب است. در این بیماری، توده‌هایی به نام پلاک که عمدتاً از چربی، کلسترول و کلسیم تشکیل شده‌اند، در دیواره داخلی شریان‌های اصلی قلب (عروق کرونر) تجمع می‌یابند. این فرآیند طولانی‌مدت به عنوان تصلب شرایین یا آترواسکلروز شناخته می‌شود. اگرچه بسیاری از مردم تصور می‌کنند سکته قلبی ناگهانی است، اما باریک شدن عروق سال‌ها قبل از وقوع حمله آغاز شده است. سکته قلبی معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از این پلاک‌ها پاره می‌شود؛ بدن برای ترمیم محل پارگی، لخته خونی تشکیل می‌دهد. این لخته می‌تواند به طور کامل شریان را مسدود کرده و باعث مرگ سلول‌های قلب در ناحیه‌ای شود که از خون محروم مانده است (ایسکمی). درک این فرآیند طولانی نشان می‌دهد که پیشگیری و مدیریت عوامل خطر، پنجره زمانی طولانی‌تری برای مداخله قبل از وقوع فاجعه در اختیار ما می‌گذارد.
عملکرد قلب و حمله قلبی
سوالی که بسیاری از افراد دارند، درباره حمله قلبی و عملکرد قلب است. حمله قلبی معمولاً وقتی رخ می‌دهد که شریان‌های کرونری که قلب را تامین می‌کنند، دچار انسداد می‌شوند. پس از اینکه می‌فهمیم چرا انسداد رخ می‌دهد، به تفصیل توضیح داده‌ایم که چگونه این امر اتفاق می‌افتد. یکی از عوامل مهم در ایجاد این انسداد، افزایش کلسترول (چربی) در خون است. در آزمایش خون، کلسترول به دو شکل HDL و LDL شناخته می‌شود.
افزایش سطح LDL می‌تواند منجر به حمله قلبی شود. LDL به عنوان کلسترول بد یا لیپوپروتئین با چگالی پایین نیز شناخته می‌شود. در این حالت، چربی‌ها در دیوارهای شریان‌های خون رسوب می‌کنند و پلاک‌های چربی را ایجاد می‌کنند. این پلاک‌ها مانعی در مسیر جریان خون در دیواره شریان‌ها می‌شوند و باعث تنگ شدن آنها می‌گردند. این تنگی باعث محدود شدن جریان خون در شریان‌ها می‌شود و تامین خون به قلب را مختل می‌کند. این وضعیت به عنوان آترواسکلروزیس (Atherosclerosis) یا تصلب شرایین شناخته می‌شود. گاهی اوقات، پلاک‌ها می‌توانند تجزیه شده و به عنوان لخته خون در آمده و جریان خون را مسدود کنند. این لخته‌های خون به سمت قلب و مغز حرکت کرده و ممکن است به بروز بیماری‌های قلبی و مغزی منجر شوند.
تفاوت حمله قلبی و ایست قلبی چیست؟
سکته قلبی و ایست قلبی دو مفهوم متفاوت هستند که اغلب به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما از نظر پزشکی و اقدامات اورژانسی کاملاً از هم متمایز هستند.
- حمله قلبی (سکته قلبی): این وضعیت، یک مشکل “انسدادی” یا “لوله‌کشی” است. جریان خون به بخشی از عضله قلب قطع می‌شود، اما قلب معمولاً به تپش خود ادامه می‌دهد و بیمار هوشیار است، هرچند که درد شدید قفسه سینه دارد.
- ایست قلبی (Cardiac Arrest): این وضعیت، یک مشکل “الکتریکی” یا “برق‌کشی” است؛ توقف ناگهانی فعالیت الکتریکی قلب که منجر به توقف کامل پمپاژ خون می‌شود Query Note. بیمار فوراً هوشیاری خود را از دست می‌دهد، نبض ندارد و تنفسش قطع می‌شود.
نکته مهم این است که یک حمله قلبی شدید می‌تواند باعث ایجاد اختلال الکتریکی در قلب شده و منجر به ایست قلبی شود، اما بسیاری از ایست‌های قلبی دلایل دیگری دارند و ارتباط علی و معلولی بین این دو، تنها در موارد شدید برقرار است.
| ویژگی | سکته قلبی (حمله قلبی) | ایست قلبی (Cardiac Arrest) |
| مشکل اصلی | انسداد جریان خون (مشکل در لوله‌کشی) | اختلال الکتریکی ناگهانی (مشکل در برق‌کشی) |
| وضعیت هوشیاری | بیمار معمولاً هوشیار است | بیمار فوراً هوشیاری خود را از دست می‌دهد |
| وضعیت تنفس | معمولاً تنفس دارد و نفس کم می‌آورد | تنفس قطع می‌شود یا بسیار غیرعادی است |
| نیاز فوری | تماس با ۱۱۵ و استراحت مطلق | تماس با ۱۱۵ و شروع فوری CPR (ماساژ قلبی) |
ایست قلبی چطور اتفاق می‌افتد؟
ایست قلبی زمانی رخ می‌دهد که فعالیت الکتریکی قلب دچار اختلال جدی می‌شود. در این حالت، قلب به جای پمپاژ خون مؤثر، دچار لرزش سریع و بی‌نظم (فیبریلاسیون بطنی) می‌شود Query Note. این آریتمی‌های بطنی خطرناک باعث می‌شوند که قلب نتواند خون و اکسیژن را به مغز و سایر اندام‌ها برساند، که نتیجه آن از دست دادن فوری هوشیاری و عدم وجود نبض است. عوامل محرک این اختلالات الکتریکی می‌تواند شامل کمبود شدید خون (ناشی از سکته قلبی)، بیماری‌های قلبی ژنتیکی یا آسیب‌های ساختاری مزمن قلب باشد.
انواع سکته قلبی (STEMI و NSTEMI)
پزشکان پس از انجام نوار قلب (ECG) نوع سکته را تعیین می‌کنند، که این امر مستقیماً نوع و سرعت درمان را مشخص می‌کند. درک تفاوت این انواع، حیاتی بودن زمان درمانی را نشان می‌دهد:
- STEMI (انفارکتوس میوکارد با صعود قطعه ST): این جدی‌ترین نوع سکته قلبی است و زمانی رخ می‌دهد که یک شریان کرونر اصلی به طور کامل مسدود شده باشد. این انسداد کامل باعث آسیب وسیعی به عضله قلب می‌شود و نیاز به مداخله فوری (مثل آنژیوپلاستی یا داروهای حل‌کننده لخته) دارد. در این حالت، آسیب به سلول‌های قلب به سرعت رخ می‌دهد و هر ثانیه تأخیر، بر طول عمر و کیفیت زندگی بیمار تأثیر می‌گذارد.
- NSTEMI (انفارکتوس میوکارد بدون صعود قطعه ST): در این حالت، شریان کرونر به صورت جزئی مسدود شده است. اگرچه آسیب معمولاً از نوع STEMI کمتر است، اما همچنان یک اورژانس پزشکی جدی تلقی می‌شود و باید فوراً تحت درمان قرار گیرد.
تفاوت اصلی در سطح انسداد است که در نوار قلب (ST-Elevation) مشخص می‌شود؛ این طبقه‌بندی به تیم درمانی کمک می‌کند تا سریعاً بیمار را به مرکز درمانی مجهز به کات‌لب منتقل کنند، چرا که زمان در سکته قلبی (به‌خصوص STEMI) به معنای بقای عضله قلب است.
علائم سکته قلبی و نشانه‌های حیاتی آن
شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین علامت حمله قلبی، درد در قفسه سینه است. این درد اغلب به صورت فشار، سنگینی، سفتی یا فشردگی در مرکز قفسه سینه توصیف می‌شود که می‌تواند برای چند دقیقه طول بکشد یا بیاید و برود. بسیاری این احساس را شبیه به قرار گرفتن یک وزن سنگین روی سینه توصیف می‌کنند. اما علائم سکته قلبی محدود به قفسه سینه نیست و شامل دردهای ارجاعی به سایر نقاط بدن نیز می‌شود. این درد می‌تواند به بازوها (اغلب بازوی چپ)، فک، گردن، پشت یا ناحیه بالای شکم منتشر شود. ناراحتی در ناحیه سر دل نیز ممکن است با سوزش سر دل اشتباه گرفته شود. علاوه بر درد، علائم همراه شایع شامل تنگی نفس یا دشواری در تنفس، تعریق سرد ناگهانی، حالت تهوع یا استفراغ و سرگیجه یا احساس سبکی سر است. افزایش ناگهانی اضطراب، که شبیه به حمله پانیک است، نیز می‌تواند از نشانه‌های حیاتی سکته قلبی باشد.
علائم سکته قلبی قبل از وقوع
سکته قلبی همیشه با علائم دراماتیک همراه نیست. “سکته قلبی خاموش” (Silent MI) فاقد علائم قابل توجه است یا علائم بسیار جزئی دارد که با نشانه‌های پیری، خستگی روزمره یا ناراحتی‌های گوارشی اشتباه گرفته می‌شوند. این نوع سکته می‌تواند بدون تشخیص باقی بماند و تنها با انجام آزمایشات بعدی مشخص شود. شما میتوانید به راحتی جهت چکاپ و انجام آزمایش در منزل با کارشناسان ارسطو تماس حاصل نمایید.
جدای از سکته خاموش، تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از افراد، به‌خصوص زنان، هفته‌ها قبل از وقوع حمله قلبی، نشانه‌هایی را تجربه می‌کنند. این علائم پیش‌نشانگر اغلب باید جدی گرفته شوند:
- خستگی شدید و غیرمعمول: احساس خستگی بیش از حد که گاهی حتی فعالیت‌های ساده نیز منجر به این خستگی می‌شود و این حالت ممکن است تا چند هفته قبل از حمله وجود داشته باشد.
- اختلالات خواب: بی‌خوابی یا تغییر در ریتم و کیفیت خواب.
- ناراحتی‌های گوارشی: دل‌درد، حالت تهوع یا احساس سوزش سر دل که برطرف نمی‌شود.
علائم حمله قلبی در زنان
زنان ممکن است بدون داشتن درد کلاسیک قفسه سینه، دچار حمله قلبی شوند، که این تفاوت بیولوژیکی و عدم آگاهی می‌تواند منجر به تشخیص دیرهنگام و نرخ بقای پایین‌تر پس از اولین حمله شود. علائم کلیدی حمله قلبی در زنان عبارتند از:
- خستگی غیرعادی و شدید و طولانی‌مدت.
- عرق کردن بیش از حد و بدون دلیل موجه، که گاهی با احساس لرز همراه است.
- ناراحتی یا درد در نواحی غیرمعمول مانند فک، گردن، پشت، یا معده.
- ضربان قلب نامنظم و خیلی سریع.
از آنجا که این علائم اغلب با اضطراب یا مشکلات گوارشی اشتباه گرفته می‌شوند، تأخیر در مراجعه به اورژانس افزایش می‌یابد. به همین دلیل، در صورت وجود عوامل خطر (مانند سابقه خانوادگی یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک که خطر را در زنان افزایش می‌دهد )، باید نسبت به این نشانه‌های غیرمعمول بسیار هوشیار بود.
علت سکته قلبی در افراد کم و سن و سال چیست؟
سکته قلبی در سنین کمتر از ۴۵ سالگی، به عنوان سکته زودرس در نظر گرفته می‌شود. اگرچه آترواسکلروز همچنان در این سنین نقش دارد، اما عوامل محرک اغلب شدیدتر هستند یا ماهیت متفاوتی دارند:
- استعمال دخانیات: سیگار و قلیان (و سایر اشکال دخانیات) قوی‌ترین عامل خطر در افراد زیر ۴۰ سال است.
- سوء مصرف مواد مخدر: استفاده از داروهای محرک مانند کوکائین می‌تواند باعث اسپاسم ناگهانی عروق کرونر و سکته قلبی شود.
- بیماری‌های ژنتیکی و مادرزادی: بیماری‌های قلبی تشخیص داده نشده یا سابقه خانوادگی قوی می‌تواند عامل بروز حمله در سنین پایین باشد.
- بیماری‌های مزمن کنترل نشده: دیابت نوع ۱ که کنترل نشده باشد، می‌تواند منجر به تصلب شرایین زودرس شود.
- چاقی و استرس شدید: استرس بالا و سندرم متابولیک نیز به طور فزاینده‌ای در جوانان مشاهده شده و ریسک سکته را افزایش می‌دهند.
دلیل سکته قلبی مردان جوان
سن شایع برای بروز حمله قلبی در آقایان معمولاً از ۵۵ سالگی به بالا در نظر گرفته می‌شود، اگرچه سنین ۴۵ تا ۵۵ سال را نیز می‌توان جزو سکته قلبی زودرس قلمداد کرد. در مردان بالای ۴۵ سال، دلیل اصلی سکته، تجمع طولانی‌مدت عوامل خطر سنتی است که منجر به پیشرفت شدید آترواسکلروز (گرفتگی عروق) می‌شود. این عوامل خطر شامل فشار خون بالا، کلسترول بالا، بی‌تحرکی و رژیم غذایی ناسالم هستند که در طول دهه‌ها به دیواره رگ‌ها آسیب زده‌اند. مدیریت نکردن تهاجمی این عوامل در این بازه سنی، عواقب جدی به دنبال دارد.
نقش بیماری‌های زمینه‌ای در سکته
تقریباً ۸۰ تا ۸۵ درصد افرادی که دچار سکته قلبی می‌شوند، دارای یک یا چند عامل خطر زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، دیابت یا چربی خون بالا هستند. این بیماری‌های مزمن، زمینه‌ساز سکته هستند:
- فشار خون بالا: با گذشت زمان، فشار خون بالا به دیواره عروق آسیب می‌زند، آنها را سفت می‌کند و انعطاف‌پذیری‌شان را کاهش می‌دهد. این وضعیت نیاز قلب به اکسیژن را افزایش داده و خطر حمله را بالا می‌برد.
- دیابت: قند خون بالا به عروق آسیب می‌رساند و باعث تجمع چربی و کلسترول در دیواره رگ‌ها می‌شود، که سرعت تصلب شرایین را به شدت افزایش می‌دهد. خطر سکته قلبی در بیماران دیابتی ۲ تا ۳ برابر بیشتر از افراد عادی است. دیابت همچنین می‌تواند مستقیماً باعث نارسایی قلبی (کاردیومیوپاتی دیابتی) شود.
- کلسترول بالا: افزایش کلسترول LDL (کلسترول بد) و تری گلیسیرید، ماده اصلی برای ساخت پلاک‌های آترواسکلروز است که منجر به انسداد عروق می‌شود.
مدیریت تهاجمی و مادام‌العمر این بیماری‌های زمینه‌ای نه تنها ریسک اولیه سکته را کاهش می‌دهد، بلکه برای پیشگیری از حمله مجدد و مدیریت عوارض پس از سکته (مانند نارسایی قلبی) حیاتی است.
در هنگام حمله قلبی چه باید کرد؟
بیشترین آمار مرگ و میر ناشی از سکته قلبی، در ساعت اول پس از شروع علائم رخ می‌دهد. بنابراین، اقدام فوری و صحیح، عامل حیاتی در نجات جان بیمار است.
- تماس فوری با اورژانس (۱۱۵): به محض مشاهده علائم، بدون تأخیر با اورژانس تماس بگیرید. از انتقال بیمار با خودروی شخصی خودداری کنید، زیرا پرسنل اورژانس می‌توانند در مسیر رسیدن، اقدامات حیاتی اولیه و تخصصی را انجام دهند و بیمار را به نزدیک‌ترین بیمارستان مجهز به کات‌لب منتقل کنند.
- حفظ آرامش و استراحت: بیمار باید در وضعیت نشسته یا نیمه‌خوابیده استراحت کند و از هرگونه حرکت شدید خودداری شود. حفظ آرامش بسیار مهم است، زیرا استرس شدید باعث افزایش فشار خون و نیاز قلب به اکسیژن می‌شود و وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. محیط اطراف بیمار باید ایمن و آرام باشد.
- مصرف آسپرین: اگر بیمار سابقه حساسیت یا منع مصرف آسپرین ندارد، جویدن یک قرص آسپرین ۳۲۵ میلی‌گرمی می‌تواند کمک‌کننده باشد. آسپرین به عنوان یک مهارکننده پلاکت عمل کرده و به رقیق شدن خون و جلوگیری از بزرگ‌تر شدن لخته کمک می‌کند.
- پرهیز از خوردن و نوشیدن: بیمار نباید چیزی بخورد یا بنوشد تا در صورت نیاز به جراحی اورژانسی (مثل آنژیوپلاستی)، خطر مشکلات تنفسی یا آسپیراسیون کاهش یابد.
- انجام CPR (در صورت لزوم): اگر بیمار هوشیاری خود را از دست داد و تنفس و نبض نداشت، در صورت آموزش دیدن، باید فوراً احیای قلبی ریوی (CPR) با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ فشار در دقیقه آغاز شود.
داروهای حمله قلبی
درمان دارویی سکته قلبی در دو فاز انجام می‌شود: اورژانسی و بلندمدت.
درمان اورژانسی (در بیمارستان): شامل داروهای لخته‌شکن، نیتروگلیسیرین (برای گشاد کردن عروق) و داروهای ضد درد است.
مدیریت بلندمدت (پس از ترخیص): درمان دارویی در این مرحله حیاتی است و اغلب باید تا پایان عمر ادامه یابد. هدف اصلی، جلوگیری از حملات مجدد، درمان عوارض ناشی از سکته (مانند نارسایی قلبی و آریتمی) و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای است. داروهای کلیدی شامل:
- داروهای ضد پلاک و ضد لخته: مانند آسپرین و سایر داروهای ضد انعقاد خون که خاصیت لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهند.
- استاتین‌ها: برای کاهش سطح کلسترول LDL (چربی بد) و جلوگیری از پیشرفت تصلب شرایین که عامل اصلی بیماری است.
- بتابلاکرها و مهارکننده‌های ACE: برای کاهش فشار روی قلب، کنترل فشار خون و بهبود عملکرد قلب در صورت بروز نارسایی.
اغلب بیمارانی که سکته قلبی را پشت سر می‌گذارند، به دلیل نیاز به کنترل همزمان آترواسکلروز، نارسایی قلبی، فشار خون و دیابت، ممکن است روزانه ۵ تا ۸ نوع دارو مصرف کنند. این بار چند دارویی، اهمیت پایبندی به برنامه درمانی و عدم تغییر یا قطع خودسرانه داروها را دوچندان می‌کند. این پیچیدگی دارویی، دلیل محکمی برای نیاز به پایش مستمر و کمک حرفه‌ای در دوره نقاهت است.
روش‌های تشخیصی و درمانی تهاجمی
علاوه بر درمان دارویی، در موارد گرفتگی عروق، مداخلات تهاجمی برای بازگرداندن جریان خون انجام می‌شود:
- آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری (فنرگذاری): این روش معمولاً پس از آنژیوگرافی (تشخیص محل گرفتگی) انجام می‌شود. در آنژیوپلاستی، یک کاتتر (سیم مخصوص) همراه با بالون به محل انسداد فرستاده می‌شود. بالون متورم شده، پلاک‌ها را به دیواره رگ می‌فشرد و مسیر را باز می‌کند. سپس اغلب یک استنت (فنر) نصب می‌شود تا شریان باز بماند.
- جراحی بای‌پس عروق کرونری (CABG): در مواردی که گرفتگی‌های متعدد، شدید یا پیچیده وجود دارد، این جراحی توصیه می‌شود. جراح یک رگ خونی سالم (معمولاً از پا یا سینه) را برمی‌دارد و از آن برای ایجاد یک مسیر فرعی (بای‌پس) استفاده می‌کند تا خون بتواند انسداد را دور زده و به عضله قلب برسد.
مراقبت های بعد از حمله قلبی
هدف اصلی در این فاز، توانمندسازی بیمار برای بازگشت ایمن به زندگی عادی و کاهش خطر حمله‌ی قلبی مجدد است. برنامه بازتوانی قلبی (CR) که می‌تواند یک ماه تا بیش از یک سال طول بکشد ، یک فرآیند چندوجهی است و شامل بخش‌های زیر می‌شود:
- تمرینات فیزیکی تحت نظارت: این برنامه‌ها توسط تیم متخصص طراحی می‌شوند تا قلب با توان بیشتری به خون‌رسانی ادامه دهد و قوی‌تر شود.
- اصلاح سبک زندگی: ترک کامل سیگار، اتخاذ یک رژیم غذایی سالم و مدیریت وزن سالم.
- مدیریت استرس: استرس از عوامل تشدیدکننده بیماری‌های قلبی است و کنترل آن بخش مهمی از توانبخشی است.
- مدیریت دقیق داروها: مصرف منظم داروهای تجویزشده (ضد لخته، استاتین‌ها، کنترل فشار خون) برای جلوگیری از انسداد مجدد عروق ضروری است.
نگهداری از بیمار سکته قلبی در منزل
تغییر رژیم غذایی و فعالیت‌های فیزیکی پس از سکته قلبی، شانس کاهش حمله‌ی مجدد را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
| غذاهای پیشنهادی (بایدها) | غذاهایی که باید از آنها اجتناب کرد (نبایدها) |
| مصرف زیاد میوه‌ها و سبزیجات تازه | سدیم بالا (نمک اضافی) و تنقلات شور |
| غلات کامل (برنج قهوه‌ای، جو دوسر) | چربی‌های اشباع و ترانس (غذاهای سرخ‌شده و فست فود) |
| پروتئین‌های کم‌چرب (مرغ بدون پوست، حبوبات) | نوشیدنی‌های شیرین و قندهای تصفیه‌شده |
| لبنیات کم‌چرب یا فاقد چربی | گوشت‌های فرآوری شده (مانند سوسیس و کالباس) |
فعالیت فیزیکی: فعالیت باید حتماً با تأیید و برنامه پزشک در منزل شروع شود. پیاده‌روی‌های منظم و سبک برای بازگشت تدریجی به زندگی عادی ضروری هستند. از استراحت طولانی‌مدت باید اجتناب کرد، چرا که خود می‌تواند مشکلات دیگری مانند زخم‌های فشاری یا لخته شدن خون ایجاد کند.
پرستار در منزل پس از سکته قلبی
نگهداری از بیمار سکته قلبی در منزل به دلیل پیچیدگی رژیم دارویی و حساسیت دوره توانبخشی، نیازمند اطلاعات تخصصی پرستاری و توجه ویژه است. حضور پرستار متخصص در منزل مزایای متعددی دارد:
- کنترل دقیق علائم حیاتی و داروها: با توجه به تعداد زیاد داروهایی که بیمار باید مصرف کند (گاهی ۵ تا ۸ نوع در روز) ، پرستار می‌تواند بر مصرف منظم، دوز صحیح داروها و جلوگیری از تداخلات دارویی با داروهای بدون نسخه نظارت داشته باشد. همچنین، پایش روزانه فشار خون و ضربان قلب برای تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی حیاتی است.
- اجرای ایمن بازتوانی قلبی: بازتوانی قلبی شامل تمرینات فیزیکی است که اگر بدون نظارت انجام شوند، می‌توانند خطر آسیب‌های عضلانی یا عوارض قلبی عروقی را در پی داشته باشند. پرستار در منزل کمک می‌کند تا برنامه فعالیت فیزیکی مورد تأیید پزشک به صورت ایمن و منظم اجرا شود، در حالی که علائم حیاتی بیمار را پایش می‌کند.
- حمایت محیطی و روانی: ماندن بیمار در محیط امن و آرام خانه، اضطراب را کاهش داده و امید به بهبودی را افزایش می‌دهد. پرستار بیمار در منزل همچنین می‌تواند خانواده را در مورد نکات کلیدی مراقبت و شناسایی علائم هشداردهنده آموزش دهد. دوری از شلوغی، آلودگی هوا و استرس سفر برای ویزیت‌های معمول، به ویژه با استفاده از خدمات ویزیت متخصص قلب در منزل، برای این بیماران توصیه می‌شود.
عوارض شایع پس از سکته قلبی
آسیب وارده به عضله قلب در حین سکته می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدت شود که نیاز به پایش دقیق دارند:
- نارسایی قلبی (Heart Failure): به دلیل آسیب دیدن بخشی از عضله قلب، توانایی پمپاژ قلب کاهش می‌یابد. علائم آن شامل تنگی نفس، ورم پاها و خستگی مفرط است.
- آریتمی (Arrhythmia): آریتمی یکی از شایع‌ترین عوارض پس از سکته قلبی است. بافت قلب آسیب‌دیده از نظر الکتریکی ناپایدار می‌شود و می‌تواند منجر به ضربان قلب بسیار سریع (تاکی کاردی) یا آهسته (برادی کاردی) شود. برخی انواع آریتمی‌ها (مانند فیبریلاسیون بطنی) می‌توانند منجر به ایست قلبی و مرگ ناگهانی شوند، بنابراین پایش مداوم ضروری است.
علت علمی رخ دادن سکته قلبی در بدن
علت اصلی حمله قلبی به بیماری عروق کرونر (CHD) بازمی‌گردد. در CHD، شرایان اصلی که خون به قلب را منتقل می‌کنند، تحت آسیب قرار می‌گیرند. این آسیب (آترواسکلروز) عمدتاً به دلیل افزایش سطح کلسترول خون و ایجاد پلاک‌های آتروماتوز اتفاق می‌افتد. عواملی مانند مصرف دخانیات، رژیم غذایی ناسالم، نداشتن ورزش منظم، فشار خون بالا و دیابت نیز می‌توانند به بروز CHD و حمله قلبی منجر شوند. در برخی موارد، حمله قلبی ممکن است به دلیل لخته خون رخ دهد. پلاک‌های آتروماتوز می‌توانند به لخته خون تبدیل شوند و اگر لخته به سمت قلب حرکت کند، باعث قطع جریان خون می‌شود و حمله قلبی اتفاق می‌افتد.
درمان جدی حملع قلبی
درمان حمله قلبی ممکن است شامل تغییر در سبک زندگی، رژیم غذایی، مصرف داروها و در موارد خاص جراحی باشد. باید به یاد داشت که حمله قلبی تا پایان کامل توسط درمان درمان نمی‌شود، اما این تدابیر می‌توانند به کنترل بیماری کمک کرده و ریسک تکرار حمله را کاهش دهند.
تغییر سبک زندگی
گاهی اوقات با تغییر در عادات نادرست می‌توان به بهبود وضعیت پزشکی پیشرفت کرد. به عنوان مثال، ترک دخانیات، تغییر به یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، کنترل استرس و فشار روحی، و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند بهبود در حالت قلبی عروقی ایجاد کنند.
مصرف داروهای قلب
در بعضی موارد، مصرف داروهای شیمیایی توسط پزشک ممکن است توصیه شود. این داروها می‌توانند از تشکیل لخته خون جلوگیری کرده و جریان خون به قلب را بهبود ببخشند. در این مورد، پزشک تصمیم خواهد گرفت که کدام داروها برای درمان شما مناسب است.
باید به یاد داشت که هرگز نباید خودسرانه داروها را مصرف کنید و همیشه نیاز به مشورت با پزشک خود دارید.
جراحی قلب
در صورتی که آسیب به قلب به حدی جدی باشد که تغییر در سبک زندگی و مصرف داروها به تنهایی نتوانند درمان کنند، پیشنهاد می‌شود که جراحی قلب به عنوان یک راه حل مناسب در نظر گرفته شود. این نوع جراحی ممکن است به شکل‌های زیر انجام شود:
1. جراحی ردیابی عروق کرونر (Coronary Artery Bypass Surgery):
در این روش، جراح یک رگ خونی از مناطق دیگری از بدن جدا کرده و به قلب متصل می‌کند. این عمل باعث خروج شریان‌های کرونر مسدود شده و آسیب‌دیده از جسم می‌شود.
2. آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری (Angioplasty and Stent Placement):
در این روش، جراح یک کاتتر را به همراه یک بالون به داخل رگ‌های خونی باریک وارد می‌کند. با گسترش بالون، رسوبات چربی در دیواره‌های رگ‌ها پاک می‌شوند. گاهاً استفاده از استنت نیز صورت می‌گیرد تا رگ‌ها باز بمانند.
3. پیوند قلب
در مواردی که قلب به شدت آسیب دیده باشد، پیوند قلب به عنوان یک آخرین راه حل پیشنهاد می‌شود. برای مشاوره و درمان سکته قلبی، بهتر است به یک متخصص قلب و عروق مراجعه کنید که به عنوان کاردیولوژیست شناخته می‌شود. این متخصصان می‌توانند ناراحتی‌های عروق کرونر، بیماری‌های قلبی مادرزادی و بیماری‌های دریچه قلب را تشخیص دهند و درمان کنند. در ابتدا، آنها ممکن است از روش‌های درمان غیر تهاجمی مانند مصرف داروها استفاده کنند. در صورتی که این روش‌ها موثر نباشند، بیمار به یک جراح قلب ارجاع داده می‌شود.
پیشگیری از سکته قلبی
قبل از هر چیز، باید به یاد داشته باشید که هرگز برای پیشگیری از مشکلات قلبی دیر نیست. به این نکات توجه داشته باشید:
- داروها را به صورت منظم مصرف کنید؛ این داروها می‌توانند از بروز حمله قلبی بعدی جلوگیری کنند. هرگز داروها را به تنهایی تغییر ندهید یا قطع نکنید.
- به صورت منظم با پزشک خود ملاقات کرده و آزمایش‌های توصیه شده را انجام دهید.
- بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا و دیابت، عوامل خطر برای بروز ناراحتی‌های قلبی هستند. سعی کنید چکاپ‌های دوره‌ای را انجام دهید تا این عوامل بررسی شوند.
- رژیم غذایی سالمی را رعایت کنید. رژیم غذایی کم چرب و غنی از فیبر می‌تواند به سلامتی سیستم قلبی و عروقی کمک کند. این رژیم شامل غلات، میوه‌ها و سبزیجات تازه است.
- اگر سیگاری هستید، بهتر است از همین الان تصمیم بگیرید که از سیگار دست بکشید. سیگار می‌تواند عوامل مضری داشته باشد که بر ارگان‌های مختلف بدن اثر گذارند.
- اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، سعی کنید وزن خود را کاهش دهید.
- داشتن برنامه ورزشی منظم و مناسب می‌تواند به سلامتی سیستم قلبی و عروقی کمک کند. از فعالیت‌های ورزشی ساده‌ترین مورد آن پیاده‌روی است. قبل از شروع به این فعالیت، اصول صحیح پیاده‌روی را یاد بگیرید تا نتایج بهتری بگیرید.
داروهای پیشگیری از سکته قلبی
داروهایی که برای پیشگیری از حمله قلبی تجویز می‌شوند، دو هدف اصلی را دنبال می‌کنند. ابتدا، به افرادی که سالم هستند اما ریسک بروز ناراحتی‌های قلبی در آنها وجود دارد، توصیه می‌شوند. در دسته دوم، افرادی هستند که به بیماری‌های قلبی مبتلا شده‌اند و داروهای پیشگیری از بازگشت بیماری به آنها تجویز خواهد شد.
مهار کننده‌های ACE:
این داروها به گشایش عروق خونی کمک می‌کنند. افرادی که با افزایش فشار خون مواجه هستند، ممکن است از این داروها استفاده کنند. سرفه خشک از عوارض شایع این داروها است. سایر عوارض جانبی به ندرت رخ می‌دهند.
مسدود کننده‌های بتا:
این داروها با هدف کاهش فشار خون و تنظیم ضربان قلب تجویز می‌شوند. سردی دست از جمله عوارض شایع این داروها است.
داروهای ضد پلاکت:
این داروها از تشکیل لخته در رگ‌ها جلوگیری می‌کنند. گاهاً با استفاده از آسپرین تجویز می‌شوند. مصرف این داروها ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد.
آسپرین:
این دارو از تشکیل لخته در خون جلوگیری می‌کند. ناراحتی معده و تهوع از عوارض شایع آن است.
استاتین‌ها:
اگر سطح کلسترول LDL در آزمایش خون بالا باشد، برای کاهش آن و پیشگیری از حمله قلبی، این نوع داروها تجویز خواهند شد. دردهای عضلانی از عوارض شایع مصرف این داروها است.
داروهای ادرارآور:
این نوع داروها سطح سدیم در خون را کاهش می‌دهند و از افزایش فشار خون جلوگیری می‌کنند. این اقدام به تنهایی می‌تواند خطر حمله قلبی را کاهش دهد. تشنگی و ادرار زیاد از جمله عوارض آنها هستند.
داروهای ضد انعقاد خون:
این نوع داروها ویژگی لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهند. مصرف آنها ممکن است به خونریزی‌های شدید منجر شود. در بانوان، ممکن است سیکل‌های قاعدگی شدید را نیز ایجاد کنند.
پرسش و پاسخ متداول
۱. آیا بعد از سکته قلبی طول عمر کاهش می‌یابد؟
لزوماً خیر. بسیاری از افرادی که سکته قلبی خفیف داشته‌اند، در صورتی که برنامه درمانی و تغییرات سبک زندگی (شامل ترک سیگار، ورزش منظم و رژیم غذایی سالم) را دقیقاً دنبال کنند، می‌توانند عمر طولانی و باکیفیتی داشته باشند. شرکت فعال در برنامه توانبخشی قلبی و مدیریت تهاجمی عوامل خطر، نقش کلیدی در حفظ امید به زندگی دارد.
۲. بهترین راه پیشگیری از سکته قلبی چیست؟
مهم‌ترین اقدام، اجتناب کامل از استعمال سیگار و دخانیات است. سایر روش‌های مؤثر شامل داشتن یک رژیم غذایی متعادل و کم‌چرب و کم‌نمک، ورزش منظم، حفظ وزن سالم، و کنترل دقیق و منظم بیماری‌های زمینه‌ای نظیر دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا است. مدیریت استرس نیز جزو اقدامات مهم پیشگیرانه به شمار می‌رود.
۳. چه زمانی باید برای درد قفسه سینه به اورژانس مراجعه کرد؟
هرگونه درد شدید، فشار، یا ناراحتی فشاری در مرکز قفسه سینه که بیش از چند دقیقه طول بکشد یا همراه با علائمی نظیر تنگی نفس ناگهانی، تعریق سرد، یا انتشار درد به فک یا بازو باشد، یک اورژانس پزشکی تلقی می‌شود. در چنین شرایطی باید فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس گرفت. حتی علائم خفیف و غیرمعمول (مانند خستگی غیرعادی یا سوزش سر دل مکرر) در افرادی که عوامل خطر دارند، باید سریعاً با پزشک در میان گذاشته شود.
۴. روش‌های تشخیصی سکته قلبی چیست؟
تشخیص سکته قلبی با بررسی علائم و شرح حال بیمار آغاز می‌شود. سپس پزشک از نوار قلب (ECG) برای ارزیابی فعالیت الکتریکی و نوع سکته (STEMI/NSTEMI)، آزمایش خون برای بررسی آنزیم‌های قلبی (مانند تروپونین) و در صورت لزوم، تست‌های تصویربرداری مانند تست استرس اکو یا آنژیوگرافی برای مشاهده دقیق گرفتگی عروق استفاده می‌کند.
۵. عوارض اصلی عدم کنترل دیابت بر قلب چیست؟
قند خون بالا به مرور زمان به عروق آسیب می‌رساند، رسوب چربی و کلسترول را افزایش داده و منجر به تنگی عروق (تصلب شرایین) می‌شود. دیابت خطر سکته قلبی و آنژین قلبی خاموش را ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌دهد. عدم کنترل دیابت همچنین می‌تواند به طور مستقیم باعث آسیب به عضله قلب و نارسایی قلبی (کاردیومیوپاتی دیابتی) شود.
۶. توانبخشی قلبی در منزل چقدر مؤثر است؟
برنامه‌های توانبخشی قلبی تحت نظارت تخصصی، چه در کلینیک و چه در منزل، بسیار مؤثر هستند. این برنامه‌ها برای قوی‌تر شدن قلب، اصلاح سبک زندگی و جلوگیری از حملات مجدد ضروری‌اند. انجام تمرینات سبک توانبخشی با نظارت تیم درمانی در محیط امن خانه، یک راهکار کارآمد است و می‌تواند نیاز به صرف هزینه‌های سنگین در مراکز توانبخشی را کاهش دهد.
