نکات پرستاری و مراقبت از بیمار گاواژ شده
زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقهمراقبت از عزیزی که به دلایل پزشکی نیاز به لوله‌گذاری (چه برای تغذیه و چه برای تنفس) دارد، مسئولیت بزرگی است؛ یک وظیفه شبانه‌روزی که نیازمند دقت، دانش و صبر فراوان است. شما که در خانه مسئولیت مراقبت را بر عهده گرفته‌اید، قهرمانان واقعی هستید. هدف از این راهنمای جامع این است که شما را به یک “پرستار خانگی آگاه و مجهز” تبدیل کند تا بتوانید با آرامش و اطمینان، بالاترین سطح ایمنی و بهداشت را برای بیمار خود فراهم کنید.
در این مسیر، تمام پروتکل‌های تخصصی بیمارستانی به زبانی ساده و کاربردی ترجمه شده‌اند تا ترس از انجام اقدامات تخصصی از خانواده‌ها دور شود. لوله‌گذاری در منزل، به شرط رعایت دقیق دستورالعمل‌ها، می‌تواند آسایش و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
تعریف لوله‌گذاری
لوله‌گذاری به فرایند وارد کردن یک لوله به داخل بدن بیمار برای کمک به عملکردهای حیاتی مثل تنفس یا تغذیه اطلاق می‌شود. در مواقع اورژانسی که بیمار قادر به تنفس طبیعی نیست، لوله‌گذاری به عنوان راهی برای تامین اکسیژن به بدن انجام می‌شود. لوله گذاری بایستی حتما با دستور پزشک در بیمارستان و یا نظارت پزشک در منزل انجام شود. لوله‌گذاری به طور کلی به دو دلیل اصلی انجام می‌گیرد که در محیط خانگی، تمرکز مراقبت‌ها را مشخص می‌کند: حمایت تنفسی و حمایت تغذیه‌ای. در شرایط اورژانسی، لوله‌گذاری اولیه اغلب برای تامین اکسیژن حیاتی و باز نگه‌داشتن راه هوایی انجام می‌شود.
در محیط خانه، درک هدف اصلی لوله‌گذاری (تغذیه یا تنفس) برای مراقبت حیاتی است. بیمارانی که لوله‌های تنفسی (تراکئوستومی) دارند، نیاز به تمرکز بیشتر بر پاکسازی ترشحات و جلوگیری از انسداد لوله دارند؛ در حالی که بیماران با لوله تغذیه (گاواژ)، تمرکز اصلی باید بر جلوگیری از آسپیراسیون (ورود غذا به ریه) و تایید محل صحیح لوله باشد. این تفکیک به مراقب کمک می‌کند تا ریسک‌های اصلی مرتبط با نوع لوله را شناسایی کرده و اولویت‌های ایمنی را به درستی اجرا کند.
انواع سوند معده یا گاواژ
این لوله‌ها برای رساندن مواد مغذی، مایعات و داروها به دستگاه گوارش استفاده می‌شوند، زمانی که بلع بیمار مختل شده است:
- سوند نازوگاستریک (NGT): این رایج‌ترین نوع سوند معده است که لوله از طریق بینی و مری عبور کرده و به معده می‌رسد. این نوع لوله معمولاً برای استفاده کوتاه‌مدت تا متوسط طراحی شده و در صورت سیلیکونی بودن، می‌تواند تا دو ماه دوام بیاورد.
- سوند گاستروستومی (PEG): این لوله از طریق یک عمل جراحی کوچک (معمولاً اندوسکوپی) مستقیماً از دیواره شکم وارد معده می‌شود. از آنجایی که مسیر طبیعی بینی و مری را اشغال نمی‌کند، برای تغذیه طولانی‌مدت (چند ماه تا سال‌ها) مناسب‌تر است و مراقبت‌های آن عمدتاً بر محل زخم جراحی (استومی) متمرکز است.
- سوند ژژنوستومی (J-Tube): این روش زمانی استفاده می‌شود که به هر دلیلی دسترسی به معده ممکن نیست (مثلاً در برخی جراحی‌های روده). در این حالت، لوله به جای معده، به ناحیه ژژنوم (بخشی از روده کوچک) متصل می‌شود.
انواع لوله تراشه و تراکئوستومی
این لوله‌ها مسیر هوایی را باز نگه می‌دارند و امکان اتصال به دستگاه‌های تهویه مکانیکی را فراهم می‌کنند:
- لوله تراشه (Endotracheal Tube – ETT): این لوله معمولاً از طریق دهان یا بینی وارد نای می‌شود. ETT بیشتر در شرایط اورژانسی یا برای مدت زمان کوتاه استفاده می‌شود و برای حمایت تنفسی طولانی‌مدت در منزل توصیه نمی‌شود.
- تراکئوستومی (Tracheostomy): در این روش، جراح با ایجاد یک سوراخ مستقیم در نای، لوله مخصوصی را تعبیه می‌کند. این روش راه هوایی مطمئن‌تر و باثبات‌تری را فراهم می‌آورد و برای بیمارانی که نیاز به تهویه مکانیکی یا ساکشن طولانی‌مدت در منزل دارند، کارایی بالاتری دارد.
تفاوت تراکئوستومی و لوله تراشه
برای بیمارانی که نیاز به حمایت تنفسی طولانی‌مدت دارند (بیش از یک یا دو هفته)، معمولاً لوله تراشه (ETT) با لوله تراکئوستومی جایگزین می‌شود. لوله تراکئوستومی به دلیل مزایای بیشتری که برای مراقبت در منزل فراهم می‌کند، ترجیح داده می‌شود:
| ویژگی | لوله تراشه (ETT) | تراکئوستومی |
| روش نصب | از طریق دهان یا بینی (غیر جراحی) | از طریق جراحی (ایجاد سوراخ مستقیم در نای) |
| طول مدت استفاده | کوتاه‌مدت و اورژانسی (تا حدود ۱۴ روز) | طولانی‌مدت و دائم (برای مراقبت‌های خانگی) |
| ثبات و ایمنی | احتمال خروج ناگهانی بالاتر است و جان بیمار را تهدید می‌کند | در محل استوما محکم‌تر فیکس می‌شود و خطر خروج کمتری دارد |
| آسیب به بافت‌ها | ضربه بیشتری به تارهای صوتی، گلو و حنجره وارد می‌کند | کاهش ضربه به تارهای صوتی و گلو، مناسب برای استفاده طولانی |
| ساکشن | دسترسی به ترشحات عمقی دشوارتر | دسترسی بهتر و راحت‌تر برای ساکشن ترشحات ریه |
انتخاب تراکئوستومی برای محیط منزل، یک راهکار مطمئن‌تر و باثبات‌تر است. ثبات بیشتر لوله تراکئوستومی به مراقب اجازه می‌دهد تا با اطمینان بیشتری بیمار را حرکت دهد، حمام کند و بهداشت او را رعایت نماید، بدون آنکه نگران خروج ناگهانی لوله تنفسی باشد.
کاربرد سوند بینی معده ای (NGT)
سوند بینی معده ای (NGT) یک ابزار پرکاربرد در مراقبت‌های خانگی است که کاربردهای آن صرفاً به تغذیه محدود نمی‌شود. مهم‌ترین کاربردهای NGT عبارتند از:
- تغذیه و آبرسانی: تامین مواد غذایی مایع و مایعات ضروری برای بیمارانی که توانایی بلع ایمن ندارند، مانند بیماران سکته مغزی، فلج عصب حلق، یا بیماران ام‌اس.
- تجویز دارو: دادن داروهایی که به شکل مایع هستند یا به صورت کامل پودر و حل شده‌اند، مستقیماً به معده.
- تخلیه گاز و مایعات: سوند معده می‌تواند برای کاهش فشار و خارج کردن گازها، مایعات یا محتویات اضافی از معده استفاده شود؛ این کار به کاهش نفخ، تهوع و استفراغ کمک می‌کند.
- شستشوی معده: در برخی موارد اورژانسی، ممکن است از این لوله برای شستشوی معده استفاده شود، اگرچه این کار اغلب در محیط‌های بیمارستانی صورت می‌گیرد.
زمان تعویض لوله بینی معده ای
لوله بینی–معده‌ای (Nasogastric Tube) معمولاً برای تغذیه یا تخلیه معده استفاده می‌شود و رعایت زمان مناسب تعویض آن اهمیت زیادی در پیشگیری از عوارض دارد. این لوله‌ها به دلیل تماس مداوم با مخاط بینی و معده، در معرض آلودگی و انسداد قرار دارند. به‌طور معمول، لوله‌های یک‌بارمصرف باید هر ۷ تا ۱۴ روز بسته به شرایط بیمار و نوع لوله تعویض شوند. در بیماران پرخطر، افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا علائم عفونت یا تحریک شدید مخاط نشان می‌دهند، ممکن است تعویض زودتر (مثلاً هر ۵ تا ۷ روز) توصیه شود. بررسی روزانه پرستار از نظر ترشح، بو، رنگ یا آسیب بافتی اطراف بینی به تشخیص زمان مناسب تعویض کمک می‌کند. اگر لوله دچار انسداد، نشتی یا جابه‌جایی شود باید بلافاصله تعویض یا مجدداً جاگذاری گردد. استفاده از تکنیک‌های استریل هنگام تعویض و نصب لوله برای جلوگیری از عفونت اهمیت حیاتی دارد. همچنین، آموزش به بیمار و خانواده در مورد علائم هشداردهنده مثل درد، خونریزی یا تغییر رنگ ترشحات ضروری است. در نهایت، ثبت تاریخ نصب و تعویض در پرونده بیمار امکان پیگیری دقیق‌تر و کاهش خطر عوارض را فراهم می‌سازد. زمان تعویض سوند معده بسته به نوع ماده اولیه لوله تعیین می‌شود:
| نوع سوند | جنس و کاربرد | طول عمر تقریبی |
| سوند PVC (موقت) | پلاستیک سخت، برای استفاده بسیار کوتاه‌مدت | حدود ۷ تا ۱۰ روز |
| سوند سیلیکونی (NGT) | نرم و انعطاف‌پذیر، کاهش آسیب به بافت‌ها | تا ۲ ماه (۸ هفته) |
| لوله گاستروستومی (PEG) | دائمی‌تر، تعبیه شده از طریق شکم | طولانی‌مدت، تعویض توسط متخصص |
اهمیت تعویض توسط متخصص: به دلیل حساسیت بالای جاگذاری لوله و خطر ورود اشتباه به ریه یا آسیب به دستگاه گوارش، تعویض سوند معده باید حتماً توسط پرستار باتجربه و متخصص انجام گیرد. هیچگاه نباید خانواده یا مراقبین غیرمتخصص اقدام به تعویض یا جاگذاری مجدد لوله کنند.
چه زمانی بیمار به سوند نیاز دارد؟
تصمیم به استفاده از سوند معده یک تصمیم پزشکی مهم است که برای محافظت از بیمار و تأمین مواد مغذی او اتخاذ می‌شود. شرایطی که معمولاً نیاز به سوند تغذیه را ضروری می‌سازد، عبارتند از:
- اختلال بلع شدید (دیسفاژی): شایع‌ترین علت، ناتوانی بیمار در بلعیدن ایمن غذا و مایعات است. این وضعیت اغلب در بیماران پس از سکته مغزی که فلج عصب بلع دارند، بیماران مبتلا به ام‌اس، یا آسیب‌های عصبی مشاهده می‌شود.
- کاهش سطح هوشیاری: بیمارانی که در کما هستند یا سطح هوشیاری پایینی دارند، نمی‌توانند رفلکس‌های دفاعی خود (مانند سرفه و بلع) را فعال نگه دارند؛ بنابراین، استفاده از سوند معده برای جلوگیری از ورود ترشحات به ریه (آسپیراسیون) ضروری است.
- نیاز به استراحت دستگاه گوارش فوقانی: پس از برخی جراحی‌های بزرگ در ناحیه سر، گردن یا مری، برای مدتی نیاز است که بیمار از طریق دهان تغذیه نشود تا بافت‌های آسیب‌دیده التیام یابند.
- نوزادان نارس یا دارای ناهنجاری: نوزادان نارس که سن بارداری آنها کمتر از ۳۴ هفته است، یا آنهایی که ناهنجاری‌های دهان و صورت دارند و توانایی مکیدن یا هماهنگی لازم برای بلع را ندارند، نیاز به گاواژ دارند.
موارد نیاز به لوله گذاری در ای سی یو در منزل
در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، لوله‌گذاری تراشه (Intubation) یک اقدام اورژانسی و حیاتی است که اهداف متعددی را دنبال می‌کند. اگرچه بیمار شما اکنون در منزل است، اما درک این اهداف نشان می‌دهد که چرا مراقبت تنفسی اهمیت دارد:
- حفظ راه هوایی و تنفس مکانیکی: مهم‌ترین هدف، حفظ مسیر هوایی باز و امکان اتصال بیمار به دستگاه ونتیلاتور (تنفس مصنوعی) است تا فشار مثبت لازم بر ریه‌ها برای تبادل گازها اعمال شود.
- پیشگیری از آسپیراسیون: لوله‌های تراشه‌ای معمولاً دارای یک کاف (بالن) هستند که در نای باد می‌شود. پر کردن این کاف یک سد مکانیکی ایجاد می‌کند تا از ورود بزاق، ترشحات حلق یا محتویات معده به ریه‌ها جلوگیری شود. این عمل برای بیماران بیهوش یا دارای رفلکس سرفه ضعیف بسیار حیاتی است.
- ساکشن ترشحات ریه: لوله تراشه مسیر مستقیمی برای ساکشن کردن و تخلیه ترشحات انباشته‌شده ریه فراهم می‌کند، که به جلوگیری از عفونت و پنومونی کمک می‌کند.
اگر بیمار پس از ترخیص از ICU همچنان لوله تراشه کاف‌دار دارد، پروتکل کنترل کاف توسط پرستار اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. پر بودن کاف معمولاً در هنگام تغذیه یا خواب به منظور جلوگیری از آسپیراسیون اکیداً توصیه می‌شود. رعایت این پروتکل توسط مراقب خانگی، یک اقدام ایمنی حیاتی است.
مراقبت و کنترل لوله گاواژ
مراقبت‌های روزانه از بیماران گاواژی حول سه محور اصلی می‌چرخد: ایمنی، بهداشت و کارایی. اجرای دقیق این اصول از عوارض جدی مانند آسپیراسیون و عفونت جلوگیری می‌کند. اولین گام پس از نصب سوند، اطمینان از قرارگیری صحیح آن و تثبیت محکم لوله است. لوله بینی معده‌ای باید با نوار چسب ضد حساسیت به بینی یا گونه بیمار ثابت شود تا از کشش و آسیب به جدار بینی جلوگیری گردد.
علامت‌گذاری و بررسی روزانه: پرستار باید پس از نصب، طول لوله بیرون آمده از بینی را اندازه‌گیری کرده و آن را علامت بزند. این علامت، مهم‌ترین ابزار شما برای پایش روزانه است. اگر طول لوله بیرون آمده بلندتر یا کوتاه‌تر شده باشد، احتمال جابجایی یا پاره شدن کاف (در صورت وجود) وجود دارد که باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.
کنترل محل قرارگیری سوند معده
هرگز قبل از تایید محل لوله، تغذیه یا دارو را شروع نکنید. این مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از آسپیراسیون است. یکی از روش‌های کاربردی در منزل، بررسی حجم باقیمانده معده است:
- بررسی باقیمانده معده (Residual Volume): قبل از هر وعده تغذیه (معمولاً هر ۳ تا ۴ ساعت یکبار)، محتویات معده را با سرنگ بکشید. اگر حجم باقیمانده بیش از ۵۰ سی‌سی بود، این نشان‌دهنده تخلیه ضعیف معده است. در این حالت، غذا دادن را متوقف کرده و با پزشک معالج مشورت کنید.
- اندازه‌گیری pH مایع آسپیره شده: در مراکز تخصصی، برای تایید دقیق‌تر از کاغذ pH استفاده می‌شود. مایع خارج شده از معده باید بسیار اسیدی باشد (pH ۱ تا ۵). اگر pH قلیایی (حدود ۶ یا بالاتر) باشد، احتمالاً لوله به جای معده، در ریه یا روده قرار دارد که یک وضعیت خطرناک است و نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارد.
درک این قانون ۵۰ سی‌سی به عنوان یک پروتکل ایمنی بسیار مهم است. اگر حجم باقیمانده زیاد باشد، سیستم گوارش بیمار هنوز آماده پذیرش وعده بعدی نیست. اصرار بر ادامه تغذیه، فشار داخل معده را افزایش داده و خطر برگشت غذا (ریفلاکس) و در نتیجه آسپیراسیون را بالا می‌برد.
رعایت بهداشت دهان و بینی برای بیماران گاواژ
رعایت بهداشت در بیماران گاواژی باید به صورت منظم و دقیق انجام شود. از آنجایی که این بیماران از راه دهان تغذیه نمی‌کنند، تولید بزاق کاهش یافته و خطر خشکی دهان، تجمع پلاک و عفونت افزایش می‌یابد.
- مراقبت دهان و حلق: تجمع باکتری در دهان می‌تواند منجر به آسپیراسیون باکتریایی و پنومونی شود. بنابراین، باید روزانه چندین بار، دهان، دندان‌ها و زبان را با استفاده از مسواک نرم یا سواب‌های مرطوب تمیز کرد. اگر بیمار سالمند از دندان مصنوعی متحرک استفاده می‌کند، باید هر شب آن را از دهان خارج کرده و تمیز نمایید.
- مراقبت بینی: چسبی که لوله را به بینی ثابت کرده است، باید هر ۲ یا ۳ روز یکبار تعویض شود. در حین تعویض چسب، پوست زیر آن ناحیه باید به دقت از نظر قرمزی، تحریک یا زخم ناشی از فشار لوله بررسی شود.
نحوه غذا دادن به بیمار از طریق گاواژ
اجرای صحیح گاواژ یک فرآیند دقیق است که باید به آرامی انجام شود تا از نفخ، تهوع و ریفلاکس جلوگیری گردد:
- وضعیت‌دهی مناسب: بیمار باید در حالت کاملاً نشسته یا حداقل نیمه‌نشسته با زاویه ۴۵ درجه قرار گیرد. این وضعیت از رفلاکس غذا به مری و راه تنفسی جلوگیری می‌کند و باید به مدت یک ساعت پس از اتمام تغذیه نیز حفظ شود.
- چک کردن باقیمانده معده: قبل از شروع، حتماً حجم باقیمانده معده را چک کنید و در صورت لزوم، باقیمانده را به معده بازگردانید (مگر اینکه دستور پزشکی دیگری باشد).
- آماده‌سازی غذا: فرمول‌های تغذیه‌ای یا پوره‌های صاف‌شده باید دمای متعادلی داشته باشند (نه خیلی گرم و نه خیلی سرد). برنامه‌ریزی غذایی باید توسط یک متخصص تغذیه تنظیم شود تا کمبود مواد غذایی رخ ندهد.
- اجرای تغذیه: سرنگ را بدون پیستون، به سر لوله وصل کرده و آن را حدود ۴۵ سانتی‌متر بالاتر از شکم بیمار نگه دارید. اجازه دهید غذا با نیروی جاذبه به آرامی وارد معده شود. حجم ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌لیتر مایع در هر وعده (۳ تا ۴ ساعت یکبار) قابل تحمل است و باید طی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به آرامی وارد شود. نباید برای ورود غذا عجله کنید.
- شستشوی لوله (Flush): پس از اتمام تغذیه یا داروها، لوله باید حتماً با حداقل ۳۰ میلی‌لیتر آب شستشو داده شود تا ذرات غذا باعث انسداد لوله نشوند.
نحوه تجویز دارو: داروهای قرصی باید کاملاً خرد و پودر شده و در آب گرم حل شوند. توصیه می‌شود داروها جداگانه و نه همراه با وعده غذایی گاواژ داده شوند، مگر اینکه دستور پزشکی مشخصی وجود داشته باشد. حتماً قبل و بعد از دادن هر دارو، لوله را با آب شستشو دهید.
مراقبت گاواژ نوزادان و کودکان
نوزادان، به ویژه نوزادان نارس، به دلیل عدم تکامل سیستم گوارش و هماهنگی مکیدن و بلع، نیاز به پروتکل‌های مراقبتی بسیار دقیق دارند.
- نوزادان نیازمند گاواژ: نوزادان نارس کمتر از ۳۴ هفته، نوزادانی که مشکلات تنفسی جدی دارند (تنفس بیش از ۶۰ بار در دقیقه)، یا کسانی که ناهنجاری‌های دهانی دارند و قادر به مکیدن و بلعیدن موثر نیستند.
- پروتکل تغذیه: مدت زمان انجام گاواژ برای نوزاد باید بین ۲۰ تا ۲۵ دقیقه طول بکشد. این سرعت آهسته، تقلیدی از فرآیند طبیعی مکیدن است و به بهبود تحمل تغذیه و تسریع در تکامل دستگاه گوارش کمک می‌کند. شیر مورد استفاده باید دارای دمای متعادل باشد.
- مراقبت‌های لوله: لوله بینی نوزادان حساس‌تر است و باید هر ۴ تا ۷ روز یکبار تعویض شود. همچنین، علامت‌گذاری روی لوله باید روزانه بررسی شود و در صورت تغییر نشانه، فوراً به بیمارستان یا پزشک مراجعه گردد. برای نوزادان، تشویق به مکیدن غیرتغذیه‌ای (مانند پستانک) در حین گاواژ می‌تواند به توسعه مهارت‌های بلع آینده کمک کند.
مراقبت گاواژ سالمندان و بیماران خاص
سالمندان و بیماران دارای شرایط مزمن، به دلیل ضعف عمومی، کاهش حرکات روده، و نیازهای تغذیه‌ای خاص، چالش‌های متفاوتی در مراقبت گاواژ دارند.
- تنظیم رژیم غذایی: توصیه می‌شود که رژیم غذایی شامل غذاهای نرم، کم‌چرب، کم‌نمک و حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری باشد. فرمول‌های تغذیه‌ای مخصوص و پوره‌های صاف، بهترین انتخاب‌ها هستند. مشاوره با متخصص تغذیه برای جلوگیری از سوء تغذیه در سالمندان، حیاتی است.
- مدیریت عوارض گوارشی: عوارض شایعی چون اسهال، یبوست، تهوع و استفراغ در سالمندان گاواژی مشاهده می‌شود. برای مقابله با یبوست، مصرف مایعات کافی و فیبر در رژیم غذایی ضروری است. اگر بیمار احساس پری معده می‌کند یا دچار نفخ شده است، باید حجم وعده‌های غذایی را کاهش داد و در عوض، دفعات تغذیه را افزایش داد.
- هیدراتاسیون: به دلیل ناتوانی در نوشیدن از طریق دهان، اطمینان از دریافت مایعات کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن در سالمندان اهمیت ویژه‌ای دارد.
عوارض لوله بینی معده ای (NGT)
لوله‌گذاری بینی معده‌ای یک روش ایمن است، اما مانند هر اقدام پزشکی دیگری، می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد. این عوارض می‌توانند ناشی از نصب نامناسب یا نگهداری طولانی‌مدت باشند. اگر لوله به صورت غیرحرفه‌ای و نادرست نصب شود، خطرات جدی بیمار را تهدید می‌کند. مهم‌ترین عوارض نصب نامناسب عبارتند از:
- ورود لوله به دستگاه تنفسی (ریه): این خطرناک‌ترین عارضه است. تزریق غذا یا دارو به داخل ریه‌ها می‌تواند منجر به پنومونی آسپیراسیون و خطر خفگی شود.
- آسیب موضعی و خونریزی: تحریک، آسیب به غشای مخاطی بینی و مری، و خونریزی در بینی می‌تواند رخ دهد.
- پیچ خوردگی یا شکستگی لوله: اگر لوله به اشتباه وارد شود، ممکن است پیچ خورده یا بشکند و علائمی مانند نفخ، تهوع و استفراغ را ایجاد کند.
عوارض ان جی تیوب
استفاده طولانی‌مدت از سوند نازوگاستریک (بیش از چند هفته) می‌تواند منجر به عوارض مزمن شود. این لوله‌ها، به دلیل وجود مداوم یک جسم خارجی، بافت‌های مجاور را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- آسیب‌های موضعی مزمن: درد، زخم، تورم و از بین رفتن بافت یا آسیب به غضروف بینی از عوارض شایع هستند. همچنین خطر عفونت در بافت سینوس‌ها، گلو و مری افزایش می‌یابد.
- عوارض گوارشی مزمن: درد ناحیه شکم، ورم شکم، اسهال مزمن و برگشت غذا به داخل دهان و نای می‌توانند در نتیجه استفاده طولانی‌مدت ایجاد شوند.
توصیه مهم: اگر نیاز به تغذیه لوله‌ای برای مدت طولانی (بیش از دو هفته) وجود دارد، توصیه می‌شود از لوله‌های سیلیکونی استفاده شود. این لوله‌ها نرم‌تر بوده و کمترین آسیب را به بافت‌های بینی و مری وارد می‌کنند و می‌توانند تا دو ماه در محل خود باقی بمانند.
در صورت انسداد لوله چه کنیم؟
اگر هنگام تغذیه احساس می‌کنید غذا به سختی وارد لوله می‌شود و نیاز به اعمال فشار با پیستون سرنگ دارید، احتمال گرفتگی وجود دارد.
- اقدام فوری: بلافاصله تغذیه را متوقف کنید. هرگز از فشار شدید برای باز کردن لوله استفاده نکنید، زیرا ممکن است لوله آسیب ببیند یا پاره شود.
- تلاش برای رفع انسداد: مقداری آب ولرم یا سودای گازدار را با سرنگ، به آرامی و با حرکت پیستون به عقب و جلو، تزریق کنید تا ذرات غذا حل شوند. اگر انسداد رفع نشد، باید با پرستار متخصص تماس بگیرید. شستشوی مرتب بعد از هر وعده، بهترین راه پیشگیری از این وضعیت است.
در صورت خارج شدن لوله چه کنیم؟
خروج ناگهانی لوله یکی از شایع‌ترین اتفاقات در منزل است.
- خروج NGT: اگر بیمار لوله بینی معده‌ای را کشید و خارج کرد، آرامش خود را حفظ کرده و فوراً با پرستار تماس بگیرید تا لوله جدید در منزل جاگذاری شود.
- هشدار ویژه (جراحی‌های اخیر): اگر بیمار به تازگی جراحی مری یا معده انجام داده است، خروج سوند می‌تواند باعث سوراخ شدن یا خونریزی شود. در این شرایط، جایگزینی مجدد لوله باید منحصراً توسط پزشک یا پرستار متخصص انجام شود و مراقب نباید خودسرانه اقدام کند.
- خروج PEG (گاستروستومی): خروج لوله گاستروستومی (که مستقیم از شکم خارج می‌شود) یک وضعیت اورژانسی با فوریت بالاست. مجرای جراحی‌شده (استوما) می‌تواند طی ۴ تا ۶ ساعت شروع به بسته شدن کند. بیمار را در وضعیت راحت قرار دهید و فوراً با تیم پزشکی یا پرستار متخصص تماس بگیرید.
تعویض تراکئوستومی در منزل
مراقبت و تعویض تراکئوستومی یک فرآیند تخصصی است که به دلیل درگیری مستقیم با راه هوایی، باید با بالاترین سطح دقت انجام شود. تعویض لوله تراکئوستومی باید توسط پرستار آی‌سی‌یو یا تیم‌های تنفسی که صلاحیت لازم را دارند، انجام شود. ضروری است که این کار با حضور حداقل دو نفر (پرستار و کمک‌کننده) صورت پذیرد.
- آمادگی اورژانس: همیشه باید یک لوله تراشه تمیز و یدکی، یک لوله اضطراری با یک سایز کوچکتر، و یک کیسه آمبو (Ambu Bag) برای تنفس دستی، در دسترس و آماده باشد.
- نحوه تعویض: بیمار باید به پشت خوابانده شده و یک حوله رول شده زیر شانه‌های او قرار گیرد تا گردن کمی به عقب کشیده شود. پرستار لوله قدیمی را خارج می‌کند و بلافاصله لوله جدید (همراه با ایلوستریتور) را با حرکت خمیده به آرامی وارد دهانه گردن بیمار می‌کند. در صورت عدم ورود آسان لوله جدید، باید فوراً از لوله کوچکتر اضطراری استفاده شود. به محض تثبیت، ابتریتور خارج شده و بندهای نگهدارنده محکم بسته می‌شوند.
مراقبت‌های تنفسی و ساکشن ترشحات
ساکشن کردن ترشحات ریه، یک فرآیند روزانه حیاتی است که برای جلوگیری از انسداد لوله و عفونت ریوی انجام می‌گیرد. تکنیک صحیح ساکشن:
- دست‌ها باید شسته شده و کاتتر ساکشن با سرم استریل مرطوب شود.
- کاتتر باید به آرامی و بدون اعمال مکش، حدود ۱۰ سانتی‌متر داخل لوله تراکئوستومی وارد شود.
- پس از ورود، با مسدود کردن رابط، جریان مکش برقرار شده و کاتتر با حرکات دورانی و آهسته خارج می‌شود.
- نکته طلایی ایمنی: زمان اعمال مکش نباید به هیچ وجه بیشتر از ۱۰ ثانیه طول بکشد تا از کاهش خطرناک سطح اکسیژن جلوگیری شود.
مدیریت ترشحات غلیظ: اگر ترشحات سفت و جامد هستند، می‌توان با کمک نفر دوم، حدود ۲ سی‌سی سرم شستشوی استریل داخل لوله تراکئوستومی ریخت و سپس چند بار با آمبوبگ به بیمار نفس داد تا ترشحات کنده شوند و سپس ساکشن را انجام داد. پانسمان زیر تراکئوستومی باید به محض آلوده شدن، حتی چندین بار در روز، تعویض شود.
مزایای دریافت خدمات پرستاری لوله‌گذاری در منزل
انتخاب مراقبت‌های تخصصی در خانه، به جای بستری شدن مکرر یا طولانی در بیمارستان، مزایای بی‌شماری دارد:
- آسایش و محیط آشنا: بیمار در محیط خانه خود احساس آرامش و امنیت بیشتری دارد و این امر به روند بهبودی کمک می‌کند.
- کاهش خطر عفونت: مراقبت‌های مبتنی بر جامعه و منزل، به کاهش هزینه‌ها و عوارض ناشی از عفونت‌های بیمارستانی کمک شایانی می‌کند.
- مراقبت شخصی‌سازی‌شده: پرستاران با بررسی دقیق نیازهای بیمار و مشورت با پزشک، یک برنامه مراقبتی دقیق و متناسب با شرایط فردی تدوین می‌کنند.
- دسترسی ۲۴ ساعته: تیم ارسطو به صورت شبانه‌روزی آماده اعزام فوری برای رسیدگی به نیازهای اورژانسی، از جمله خروج ناگهانی لوله یا انسداد، است.
آموزش مراقبت از بیماران لوله‌گذاری شده به خانواده و همراه
وظیفه مرکز ارسطو تنها ارائه خدمات مستقیم نیست، بلکه توانمندسازی خانواده‌ها برای تبدیل شدن به مراقبین آگاه و مؤثر است. این برنامه‌های حمایتی شامل موارد زیر است:
- آموزش مهارت‌های فنی: آموزش‌های عملی و دقیق در مورد نحوه صحیح ساکشن ترشحات، تعویض پانسمان و تمیز کردن کانول داخلی لوله تراکئوستومی، و نحوه تشخیص علائم خطر و اقدامات اورژانسی برای لوله معده.
- تدوین کیت اضطراری: آموزش خانواده برای داشتن یک کیت اضطراری آماده در منزل، شامل لوله‌های یدکی و آمبوبگ.
- حمایت جامع: ارائه پشتیبانی عاطفی و مشاوره‌ای به خانواده‌ها برای مدیریت استرس ناشی از مراقبت‌های پیچیده و بیماری‌های مزمن، که به افزایش رضایت و آسایش در منزل منجر می‌شود.
پرستار متخصص نصب و تعویض سوند معده در منزل
نصب و تعویض سوند معده یک فرآیند فنی است که توسط پرستاران ماهر ارسطو در منزل انجام می‌گیرد. این خدمات شامل انتخاب اندازه مناسب سوند با توجه به وضعیت بیمار نصب با رعایت کامل پروتکل‌های استریل برای جلوگیری از عفونت، و تأیید دقیق محل قرارگیری لوله است. استفاده از خدمات تخصصی در منزل، از خطرات ناشی از نصب اشتباه توسط افراد غیرمتخصص جلوگیری کرده و آرامش بیمار را حفظ می‌کند.
خدمات تخصصی ارسطو در پرستاری بیماران گاواژ شده
نقش پرستاران در مراقبت از بیماران لوله‌گذاری شده (مثل تراکئوستومی، لوله معده یا لوله ادراری) بسیار کلیدی و حیاتی است، زیرا این بیماران در معرض خطر بالای عفونت و آسیب بافتی قرار دارند. پرستاران ابتدا وضعیت عمومی بیمار، محل ورود لوله و علائم حیاتی را به طور مداوم ارزیابی می‌کنند تا از عملکرد صحیح لوله اطمینان حاصل شود. مراقبت منظم از پوست و مخاط اطراف محل لوله برای پیشگیری از زخم، التهاب یا نکروز از وظایف اصلی پرستار است. همچنین، پرستار باید پاکیزگی و ضدعفونی محل ورود لوله را با تکنیک‌های استریل انجام دهد تا احتمال عفونت به حداقل برسد. آموزش صحیح به بیمار و خانواده درباره نحوه مراقبت در منزل و نشانه‌های هشداردهنده نیز بخشی از این نقش مهم است. بررسی وضعیت تنفس، تغذیه و دفع در بیماران لوله‌گذاری شده از دیگر وظایف پرستاران محسوب می‌شود. پرستاران باید لوله‌ها را به‌طور منظم شست‌وشو، تعویض یا تخلیه کنند تا انسداد ایجاد نشود. ثبت دقیق اقدامات، مشاهده‌ها و تغییرات در پرونده بیمار به تیم درمانی کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری بگیرد. نهایتاً، پرستاران با ارتباط مؤثر بین بیمار، خانواده و تیم پزشکی، احساس امنیت و آرامش بیشتری برای بیمار فراهم می‌کنند و کیفیت مراقبت را ارتقا می‌دهند.
مراقبت از بیماران لوله‌گذاری شده در منزل، نیازمند دسترسی به تیم‌های تخصصی و آمادگی شبانه‌روزی است. مرکز ارسطو با اعزام پرستاران مجرب، طیف وسیعی از خدمات را برای افزایش ایمنی و آسایش بیمار و خانواده ارائه می‌دهد.
پرسش و پاسخ متداول
۱. آیا لوله تراکئوستومی دائمی است؟
تراکئوستومی ممکن است موقت یا دائمی باشد. این تصمیم به شرایط بالینی بیمار، بیماری زمینه‌ای و نیاز او به تهویه مکانیکی طولانی‌مدت بستگی دارد. پزشک معالج در مورد مدت زمان مورد نیاز برای لوله، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند.
۲. چگونه از انسداد سوند معده جلوگیری کنیم؟
مهم‌ترین راهکار، شستشوی منظم (Flush) سوند است. لوله را حتماً قبل و بلافاصله بعد از هر بار تغذیه یا تزریق دارو، با حداقل ۳۰ تا ۵۰ میلی‌لیتر آب (ترجیحاً آب ولرم) شستشو دهید. همچنین، داروها باید کاملاً حل و مایع شوند.
۳. آیا می‌توان داروهای قرصی را از طریق سوند معده داد؟
بله، اما با احتیاط کامل. قرص‌ها باید کاملاً خرد و پودر شده و در آب گرم به طور کامل حل شوند تا به هیچ وجه ذرات جامد در لوله باقی نماندند و باعث گرفتگی نشوند. هرگز پودر خشک را تزریق نکنید و قبل و بعد از آن، لوله را با آب شستشو دهید.
۴. چه علائمی نشان دهنده ورود اشتباه لوله معده به ریه است؟
اگر لوله به طور اشتباه وارد ریه شود، بیمار دچار سرفه ناگهانی، تنگی نفس یا مشکل شدید تنفسی، و کبودی می‌شود. همچنین ممکن است حین تزریق گاواژ، سرفه یا خفگی رخ دهد. در این حالت، بلافاصله تزریق را متوقف کرده، بیمار را به پهلو بخوابانید و سریعاً با اورژانس یا پزشک تماس بگیرید.
۵. تفاوت لوله نازوگاستریک (NG) و لوله پِگ (PEG) چیست؟
لوله NG (نازوگاستریک) از طریق بینی وارد می‌شود و برای تغذیه موقت (تا حدود دو ماه) مناسب است. لوله PEG (گاستروستومی) با جراحی مستقیماً در دیواره شکم تعبیه می‌شود و برای تغذیه طولانی‌مدت (بیش از چند ماه) کاربرد دارد.
۶. آیا تعویض سوند معده در منزل دردناک است؟
جایگذاری سوند بینی معده‌ای (NGT) معمولاً دردناک نیست، هر چند ممکن است بیمار هنگام عبور لوله از مجرای بینی، ناراحتی خفیفی را تجربه کند. اگر بیمار هوشیار باشد، پرستار می‌تواند ناحیه حلق را با اسپری بی‌حس‌کننده، بی‌حس کند تا فرآیند راحت‌تر انجام شود.
۷. چند بار باید پانسمان تراکئوستومی تعویض شود؟
گاز زیر لوله تراکئوستومی باید هر بار که مرطوب، خیس یا آلوده به ترشحات شد، تعویض شود. این کار برای جلوگیری از تحریک پوستی و عفونت ضروری است و ممکن است بسته به میزان ترشحات، چندین بار در روز انجام شود.
۸. چه زمانی به لوله‌گذاری نیاز است؟
لوله‌گذاری معمولاً در شرایط اورژانسی مثل نارسایی تنفسی یا آسیب شدید انجام می‌شود.
۹. چه عوارضی ممکن است پس از لوله‌گذاری رخ دهد؟
عوارضی مانند عفونت، التهاب گلو، و انسداد لوله‌ها ممکن است پس از لوله‌گذاری بروز کند.
۱۰. آیا مراقبت پرستاری پس از لوله‌گذاری ضروری است؟
بله، پرستاران نقش کلیدی در حفظ سلامت بیمار پس از لوله‌گذاری دارند.
۱۱. چه نوع لوله‌گذاری‌هایی وجود دارد؟
انواع مختلفی از لوله‌گذاری‌ها وجود دارد که شامل لوله‌گذاری تراشه و لوله‌گذاری بینی-معده‌ای است.
۱۲. چگونه می‌توان از عفونت در بیماران لوله‌گذاری شده جلوگیری کرد؟
استفاده از تجهیزات استریل و نظافت منظم لوله‌ها می‌تواند به جلوگیری از عفونت کمک کند.
